تصویر ۱. طراح: یان دارژن (۱۸۶۷). آراگو کشف جدید داگر را در نشست عمومی آکادمی علوم معرفی می‌کند، ۱۹ آگوست ۱۸۳۹
باز هم داریم به روزی نزدیک می‌شویم که ظاهراً خیلی‌ها آن را به هم تبریک می‌گویند؛ بله، روز جهانی عکاسی! اما گویا چنین روزی در تقویم سازمان ملل ثبت نشده و این سازمان روز نوزدهم آگوست (۲۸ مرداد) را جای عکاسی «روز انسان‌دوستی» در نظر گرفته است. گمان هم نمی‌کنم سازمان‌ها و نهادهای مهم عکاسی تا کنون چنین روزی را جشن گرفته باشند (ر.ک. سوءتفاهم بزرگی به نام روز جهانی عکاسی، نویسنده: زانیار بلوری). اما حتی اگر فرهنگ‌مان مقاومت به خرج دهد و بخواهد بزرگداشتی برای خیل عکاسان و عکاسی بگیرد و مناسبت دیگری برای برگزاری مسابقات و نمایشگاه‌ها بی‌یابد، باید بگویم که ۱۹ آگوست (۲۸ مرداد) حداقل برای مخترعان عکاسی روز چندان خوشایندی نبوده. اما پیش از توضیح این مسأله، اجازه دهید ببینیم که در این روز چه گذشت.
ظاهراً ۱۸۰ سال پیش در چنین روزی دانشمند و سیاستمداری با نام فرانسوا ژان دُمینیک آراگو[۱] (۱۷۸۶ – ۱۸۵۳) در محضر خیل جمعیت پرشور آکادمی علوم و آکادمی هنرهای زیبا در فرانسه اختراع جدید لوئی ژاگ مانده داگر[۲] – شیوه‌ی خاصی از عکاسی با نام داگروتیپ[۳] – را معرفی کرد (البته باید در نظر داشت که پیش از این تاریخ، در هفتم ژانویه‌ی ۱۸۳۹ آراگو کلیات این اختراع را در آکادمی علوم معرفی کرده بود).
آراگو، با شم سیاسی قوی‌اش آن روز احتمالاً سخنرانی پرشوری داشته و با این ابزار جدید به قلب طبقه‌ی مرفه و تحصیل‌کرده‌ی جامعه‌ی فرانسه نفوذ کرده است. به هر حال، باید بگویم که این روز در واقع بیش از آن که روز اختراع عکاسی یا چیزی شبیه این باشد نمادی است از حمایت پرسروصدای حکومتی – در قالب هدیه‌ی دولت فرانسه به جهانیان – از تنها یکی از اختراعات عکاسی، که البته اختراع واقعاً فوق‌العاده‌ای هم بود.
به هر حال، شنیدن این خبر برای همه خوشحال‌کننده نبود. خبرهای این اختراع درست زمانی پخش شد که مخترع دیگر عکاسی، نجیب‌زاده‌ی ثروتمند انگلیسی ویلیام هنری فاکس تالبت[۴] (۱۸۰۰ – ۱۸۷۷) همزمان و بی‌خبر داشت روی اختراع شیوه‌ی عکاسی خودش کار می‌کرد. مسلماً او با باخبرشدن از اختراع داگر باید یکه خورده باشد. اختراع داگر تا مدت‌ها او را از نظر اقتصادی زیر سایه قرار داد و به شکست‌های متعدد اقتصادی کشاند (خوشبختانه او آنقدر مایملک و ثروت داشت که این شکست‌های اقتصادی نابودش نکنند و به راهش ادامه دهد).
فرآیند داگر با جزئیات تصویری فراوان و شکل جادویی‌اش محبوبیت بیشتری داشت و حمایت حکومتی از این فرآیند، آن را معاف از هزینه‌ی حق استفاده کرده بود که امتیازی مهم و تأثیرگذار بود. به هر حال، دست زمان فرآیند محبوب داگر را کنار زد و آینده‌ی عکاسی (شیوه‌ی نگاتیو/پزیتیو) با فرآیند تالبت به راهش ادامه داد.
صورت و دستان بایار در اثر آفتاب‌سوختگی تیره شده‌اند. او در متن مربوط به این عکس، سیاهی صورت و دستانش را نشانه‌ای از پوسیدگی تن یک مرده دانسته.
گذشته از این، حمایت انحصاری حکومت فرانسه از داگروتیپ سبب شد که یکی از مخترعان عکاسی در عالمِ خیالِ عکس خودش را بکُشد! (ر.ک. داستان یک خودکشیِ عکاسانه، نویسنده: زانیار بلوری) کارمند دولت فرانسه ایپُلیت بایار[۵] (۱۸۰۱ – ۱۸۸۷) در مارس سال ۱۸۳۹ (چند ماه قبل از ۱۹ آگوست) به‌طور مستقل فرآیند عکاسی خود را اختراع کرد. او مدتی بعد نمونه‌عکس‌هایش را به آراگو نشان داد، اما تلاشش فایده‌ای نداشت چرا که آراگو پیش‌تر روی حمایت از اختراع داگر تمرکز کرده بود. در نهایت، تنها جایزه‌ی نقدی کوچکی از طرف حکومت فرانسه عایدش شد و همه‌ی توجهات به سمت داگر و اختراعش روانه. او، ناامید از رفتار تبعیض‌آمیز حکومت فرانسه و در سایه قرار گرفتن اختراعش، خود را به‌شکل مردی مرده عکاسی کرد. در متن نوشته‌شده پشت یکی از خودنگاره‌هایش با عنوان «مرد مغروق» می‌خوانیم:
جنازه‌ای که می‌بینید متعلّق است به م. بایار […]. آکادمی، شاه و تمامی کسانی که تصاویرش را دیده بودند تحسینش کردند، مثل تو […]. این برایش پرستیژ آورده، امّا نه هیچ پشیزی. حکومت، که م.داگر را بیش از حد حمایت کرده، گفته نمی‌تواند کاری برای م.بایار بکند، و مردِ مغموم خود را غرق کرده […]. چند روزی در مرده‌سرا بود، هیچ کسی او را نیافت و نخواستش. خانم‌ها و آقایان، بهتر است بینی‌تان را رنجیده‌خاطر نکنید و از او دور بمانید، همانطور که می‌بینید، صورت و دستان این نجیب‌زاده در حال پوسیدن است.[۶]
با اعلام اختراع عکاسی همچنین از نقاط گوناگون جهان غرب پیام‌هایی آمد، از کسانی که مدعی بودند آنها نیز مخترع عکاسی هستند. و البته شواهدی وجود دارد که صحت برخی از این ادعاها را ثابت می‌کند. روی هم رفته، باید گفت که عکاسی نه به دست یک فرد که به‌طور مشترک یا مستقل و کمابیش همزمان توسط افراد گوناگونی اختراع شده است. میل به رسیدن به فرآیندی شبیه عکاسی در جهان غربِ آن دوران، همچون میل به عکاسی کردن در امروز، پدیده‌ای فراگیر بود. به هر حال، تلاش‌های نوآورانه و مستقل این افراد تحت‌الشعاع قرار گرفت و آنها هیچ گاه به‌عنوان مخترع عکاسی آوازه‌ای نیافتند.
و در آخر، جالب است بدانید که این اختراع حتی خودِ مخترعش، یعنی لویی ژاک مانده داگر (۱۷۸۷ – ۱۸۵۱) هم چندان خوشحال نکرد! او، که در اصل صحنه‌گردان دایُراما بود و نقاشی می‌کرد، و می‌خواست از طریق عکاسی به فرآیندی دست یابد که کار شاق نقاشی دایرامایی را راحت‌تر کند، پس از این روز خیلی کم عکاسی کرد و طولی نکشید که علاقه‌اش به داگروتیپ را از دست داد (شاید به این علت که اختراع پرسروصدای داگروتیپ کار اصلی‌اش را تحت‌الشعاع قرار داده بود). داگر در عوض به روستایی نقل مکان کرد و آنجا مشغول باغبانی و کار قبلی‌اش، یعنی نقاشی شد. او در نهایت در سال ۱۸۵۱، نسبتاً گمنام و با جیبی نه چندان پر پول درگذشت.[۷]
پی‌نوشت‌ها:
[۱] François Jean Dominique Arago
[۲] Louis-Jacques Mandé Daguerre
[۳] daguerreotype
[۴] William Henry Fox Talbot
[۵] Hippolyte Bayard
[۶] Robert Hirsch (2017). Seizing the Light: A Social and Aesthetic History of Photography, 19.
[۷] Robert Hirsch (2017). Seizing the Light: A Social and Aesthetic History of Photography, 15.
درباره روز جهانی عکاسی:
«روز جهانی عکاسی: داستان یک نامگذاری» – ۲۷ مرداد ۱۳۹۹
«سوءتفاهم بزرگی به نام روز جهانی عکاسی – ۲۸ مرداد ۱۳۹۷
«روز جهانی عکاسی»؛ برای حرفه‌ای‌ها یا غیرحرفه‌ای‌ها – ۲۸ مرداد ۱۳۹۳
برای ستایش عکاسی در روز جهانی عکاسی – ۲۹ مرداد ۱۳۹۱
«روز جهانی عکاسی» مبارک! – ۲۸ مرداد ۱۳۸۹
