Andreas Feininger. پرتره Dennis Stock (عکاس خبری)، ۱۹۵۱
مقاله‌ای که در ادامه می‌خوانید متنی است به‌قلم ارمغان زمان‌فشمی که در روزنامه اطلاعات منتشر شده است.
برای ضمیمه‌ی ویژه روز جهانی عکاسی برای همه دوستان عکاسم در دنیای واقعی و شبکه‌های اجتماعی پیام فرستادم. اغلب استقبال کردند. در آن میان، آقای روشن نوروزی، لینک مطلبی را برایم فرستاد و توصیه کرد پیش از هر چیز، آن را بخوانم. آن مطلب به قلم زانیار بلوری، در سایت عکاسی منتشر شده و درباره‌ی این بود که اساساً نامگذاری ۱۹ آگوست به‌عنوان روز جهانی عکاسی، سوءتفاهمی بیش نیست.
زانیار بلوری، دارای لیسانس عکاسی از دانشگاه هنر تهران و فوق‌لیسانس عکاسی از دانشگاه تهران، مدرس و منتقد عکاسی، در مطلب خود باعنوان «سوءتفاهم بزرگی به‌نام روز جهانی عکاسی» نوشته بود:
«به تازگی هر سال ۲۸ مرداد، سیل تبریک‌ها و رویدادها به‌مناسبت روز جهانی عکاسی بیش از پیش شده و با حرارت و شور بیشتری این روز جشن گرفته می‌شود، اما در واقع این شدت و حدت نه در جهان، بلکه فقط در ایران است. از پیامک‌های تبریک و نوشته‌های شبکه‌های اجتماعی بگذریم، کار از دورهمی‌های دوستانه به این مناسبت به برگزاری همایش و رویدادهای دولتی و غیردولتی کشیده شده و خلاصه سال از پس سال جدیت جامعه عکاسی در پاسداشت این روز فزونی می‌گیرد.
درواقع برای اینکه متوجه شویم تا چه اندازه اتفاق نظر جهانی درمورد چنین مناسبتی وجود دارد، لازم نیست راه دوری برویم. کافی است جستجویی سریع در اینترنت داشته باشیم تا ببینیم چنین روزی در تقویم رسمی کشوری وجود ندارد و کمتر نهاد مرجعی در زمینه عکاسی یا تعیین رویدادهای جهانی، چنین روزی را به‌عنوان روز جهانی عکاسی به‌رسمیت شناخته‌اند.
با وجود این، تعدادی از وب‌سایت‌های عکاسی و وب‌سایت‌هایِ روزشمارِ مناسبت‌ها در جهان، امروز را به‌عنوان روز عکاسی معرفی کرده‌اند. ماجرا از چه قرار است؟
واقعیت این است که ایده نامگذاری روزی به‌عنوان روز جهانی عکاسی عمر چندان طولانی ندارد. هشت سال پیش در سال ۲۰۱۰ میلادی، جوانی استرالیایی به‌نام کُرسکه آرا (Korske Ara) با رونمایی از وب‌سایتی با عنوان «روز عکاسی جهانی» (worldphotoday.com) پیشنهاد داد که روز ۱۹ آگوست به‌عنوان روز عکاسی گرامی داشته شود و عکاسان به‌مناسبت این روز عکس‌های خود از جهان پیرامون را به‌اشتراک بگذارند.
۱۹ اگوست از آن جهت انتخاب شده بود که مقارن با اعلام رسمی عکاسی در آکادمی علوم پاریس در سال ۱۸۳۹ توسط لویی داگر است؛ البته پیش از این تاریخ هم فرآیند عکاسی وجود داشته و داگر هم نخستین و تنها شخصی نیست که در فرآیند شکل‌گیری عکاسی نقش داشته است.
درهرحال هدف کُرسکه چه بالا بردن آمار بازدید سایتش بوده باشد و چه (به گفته‌‌ی خود او) حرکتی فرهنگی در راستای پیوند بیش از پیش افراد جهان، بنا به آمار گفته شده، در سالِ نخستِ تأسیسِ سایت، تنها ۲۵۰ عکاس از این حرکت استقبال کردند، اما این آمار رفته‌رفته بیشتر شد تا در سال ۲۰۱۷ تعداد عکاسان شرکت‌کننده به مرز ۵۰۰ میلیون نفر برسد!
با این حال هم در وب‌سایت مربوطه و هم در وب‌سایت خود کُرسکه آرا (کسی که برای پیشبرد ایده روز جهانی عکس مجبور شده دوربینش را بفروشد) عنوان شد که در سال ۲۰۱۸ برای سر و سامان دادن به شرایط مختلف از لحاظ مالی و حمایتی، وقفه‌ای موقت در این رویداد ایجاد شده و جشنی گرفته نخواهد شد. لازم به ذکر است در سال ۲۰۱۷ هم سایت مربوطه، رویداد جهانی عکاسی را به حمایت مالی از خانواده‌های دارای بیمار فلج مغزی اختصاص داد و (و با آمار ۵۰۰ میلیونی ادعا شده) تنها توانست ۳۵۰۰ دلار جمع‌آوری کند.
در سال ۱۳۸۹ شمسی همزمان با تبلیغاتی که سایتِ «روز عکاسی جهانی» برای شروع کارش آغاز کرده بود، در سایت عکاسی مقاله‌ای منتشر شد به قلم کاوه بغدادچی با عنوان «روز جهانی عکاسی مبارک!» که در همان خط نخست مقاله ادعا می‌شد که «امروز برابر با ۱۹ آگوست (۲۸ مرداد) در تقویم بسیاری از کشورهای جهان به‌عنوان روز جهانی عکاسی نامگذاری شده است». این در حالی بود که خود نویسنده در ادامه مطلب به وب‌سایت «روز عکاسی جهانی» اشاره کرده و نوشته بود که «متأسفانه به‌دلیل نبود یک نهاد واحد بین‌المللی همه‌گیر برای هماهنگ نمودن امور، قوانین و رویدادهای مرتبط با عکاسی در جهان، نامگذاری ۱۹ آگوست به‌عنوان روز جهانی عکاسی برای بسیاری از عکاسان در کشورهای مختلف ناشناخته مانده است.»
اما با بازنشر گسترده این مطلب در وب‌سایت‌های فارسی‌زبان که همزمان شده بود با اقبال عمومی به پدیده عکاسی در ده سال اخیر—به‌نحوی که به‌لطف شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک و بعدها اینستاگرام تقریباً بیشتر افراد به‌نحوی خود را عکاس به حساب می‌آوردند یا پیوندی با عکاسی احساس می‌کردند—سیل تبریک‌ها، سال‌به‌سال گسترده‌تر و بیشتر شد تا آنجا که افراد حرفه‌ای و آماتور و نهادهای معتبر و غیرمعتبر عکاسیِ ایران، گویا در توافقی نانوشته به اجماعی همگانی در بزرگداشت ۲۸ مرداد به‌عنوان روز عکاسی رسیدند.
در کنار همه‌ی این‌ها اقبال عمومی سال‌های اخیر در ایران نسبت به مناسبت‌های جهانی مختلف را نیز می‌توان در نظر گرفت که البته خود تفسیری دیگر می‌طلبد؛ از برگزاری پرشور و حرارت ولنتاین گرفته تا کریسمس و هالووین.
به‌هرروی ۲۸ مرداد به‌عنوان روز جهانی عکاسی آن‌قدر جدی گرفته شد و عمق پیدا کرد که کاوه بغدادچی مجبور شد چهار سال بعد در مطلبی دیگر با عنوان «روز جهانی عکاسی، برای حرفه‌ای‌ها یا غیرحرفه‌ای‌ها» اینبار با لحنی متفاوت بنویسد «امروز سه‌شنبه ۲۸ مردادماه ۱۳۹۳ برابر با ۱۹ آگوست ۲۰۱۴ به روایت برخی منابع و مراجع به‌عنوان روز جهانی عکاسی شناخته می‌شود» و در ادامه تأکید کند بر این که هیچ‌یک از نهادها و جریان‌های اصلی، تأثیرگذار و آکادمیک عکاسی در دنیا چنین روزی را به‌رسمیت نشناخته‌اند، اما گویا کار از کار گذشته بود تا آنجا که این روزها حتی در برنامه‌‌های تلویزیونی و رادیویی صداوسیما، این روز به عکاسان و علاقهمندان به عکاسی تبریک گفته می‌شود و ۲۸ مرداد که زمانی تنها یادآور کودتای ۱۳۳۲ بود، کم‌کم دارد جا برای روز جهانی عکاسی باز می‌کند.
همه این‌ها در حالی است که در ده سال گذشته، محققان و پژوهشگران حوزه عکاسی در مقاطعی اندک کوشیده بودند تا با برگزاری همایش‌ها و مراسم‌هایی در روز ۲۵ آذرماه که مقارن با تاریخ ورود عکاسی به ایران است، این تاریخ را برجسته کرده و مورد توجه قرار دهند، اما واقعیت این است که تا کنون ۲۵ آذرماه به‌عنوان روزی مهم در عکاسی ایران، تقریباً ناشناخته مانده و جز تعداد اندکی پژوهشگر و علاقه‌مند به حوزه مطالعات عکاسی، خیل عکاسان آماتور و حرفه‌ای از آن بی‌اطلاع هستند؛ مناسبتی که اگر مورد توجه و پیگیری نهادهای مرجعی چون انجمن عکاسان قرار گیرد می‌تواند همچون روز ملی سینما (که مقارن با ۲۱ شهریور، تاریخ ورود سینماتوگراف به ایران است) به‌عنوان مناسبتی رسمی و مورد اجماع، بهانه‌ا‌ی باشد برای برگزاری رویدادها و همایش‌هایی در جهت پاسداشت و اشاعه‌ی فرهنگ و تفکر درست عکاسی در جامعه و حتی به‌صورت مناسبتی رسمی در تقویم رسمی کشور نیز ثبت شود.
هدف از ذکر چنین مسأله‌ای نه پیدا کردن بدیلی ایرانی برای مناسبت‌های خاص (برای مثال سپندارمذگان به‌جای ولنتاین) از روی تعصب یا در راستای اشاعه نوعی ملی‌گرایی بی‌بنیان، بلکه رسیدن به اجماعی کلی بر سر تاریخی است که خواست وجود آن در سال‌های اخیر در بین جامعه عکاسان حرفه‌ای و آماتور ایران بیش از پیش فراگیر شده است.»
عکاسان چه می‌گویند؟
با مدیر سایت عکاسی تماس گرفتم. علیرضا نیک‌نژاد برایم تعریف کرد که چگونه خودشان ناخواسته این مناسبت را مطرح کرده‌اند و بعدها هربار خواسته‌اند موضوع را توضیح بدهند، با هجمه‌های شدیدی روبه‌رو شده‌اند. او گفت: به ما می‌گفتند حالا که هنرمندان، سلبریتی‌ها و حتی خود عکاسان، این روز را در صفحات‌شان به یکدیگر تبریک می‌گویند و این مناسبت به‌شکل ناخواسته جا افتاده، چرا باید آن را انکار کرد؟
درنهایت، آقای نیک‌نژاد، شماره‌ی مهدی رحیمیان، رییس انجمن عکاسان ایران را به من داد و گفت ایشان در سال‌های اخیر موضوع نامگذاری یک روز ملی با مناسبت عکاسی را پیگیری کرده است.
مهدی رحیمیان درباره‌ی این موضوع گفت: پیشنهاد روز ملی در ایران به‌عهده‌ی انجمن‌ها، نهادها و دانشگاه‌هاست و به مصوبه‌ی دولتی نیاز دارد. متأسفانه در سال‌های گذشته، نه دوستان و همکاران ما توانسته‌اند روی روز خاصی به‌عنوان روز ملی عکاسی به اتفاق نظر برسند و نه نهادهای مربوطه زیر بار نامگذاری یک روز با این عنوان رفته‌اند.
درباره روز جهانی عکاسی هم نهادی در دنیا باید پیش‌قدم شود، مثلاً کتابخانه ملی یا نهاد دیگری در فرانسه باید آن را به رسمیت شناخته و به یونسکو که سازمان میراث فرهنگی بشری است یا به سازمان ملل که همه‌ی کشورها در آن عضویت دارند اعلام کند. مشکل این‌جاست که فرانسوی‌ها می‌گویند نخستین بار آنها ابزار عکاسی را به جهان معرفی کرده‌اند و انگلیسی‌ها معتقدند ویلیام فاکس تالبوت انگلیسی، بنیان‌گذار عکاسی است. در خود فرانسه هم روی این موضوع اتفاق نظر وجود ندارد. اغلب معتقدند اولین بار، لویی داگر فرانسوی ابزار عکاسی را به جهان معرفی کرد، اما خانواده‌ی ژوزف نیسه فور نیِپس فرانسوی می‌گویند اولین عکس در تاریخ را او گرفته و مردی به‌نام ایپولیت بایار فرانسوی هم گفته نخستین عکس را من گرفته‌ام.
در ایران مشکلات، بیشتر است. آیا اولین عکس در دوره محمدشاه گرفته شد یا ناصرالدین‌شاه؟ برخی می‌گویند به‌لحاظ سیر تأثیرگذاری سیاسی و اجتماعی، باید صنعت عکس را متعلق به دوران مشروطه بدانیم. حتی پیشنهاد شده عکس تاریخی رژه همافران در محضر امام را آغاز تأثیرگذاری عکس در مطبوعات ایران بدانیم. ما مخترع عکاسی نبودیم که بخواهیم برای پاسداشت این مناسبت کاری انجام بدهیم اما از سال ۱۸۴۲ میلادی که نخستین عکس در ایران رفته شده، کدام رویداد را می‌توانیم تولد عکاسی در کشور بنامیم؟
ما در انجمن عکاسان ایران یک کارگروه داریم که با دانشگاه‌های هنر و خبر در تعامل بوده و هدفش پی‌ریزی نهادی مانند موزه ملی عکس ایران است. این کارگروه یک هسته‌ی پژوهشکده‌ای دارد که درپی پیشنهادها و اصرارهای دوستان، یک سال است به‌طور جدی، تلاش‌های ده‌سال اخیر را پیگیری می‌کند تا درباره‌ی روز ملی عکاسی به توافقی برسیم.
در کشور پهناور ما شاید بتوان برای هر استان یک روز خاص و متفاوت را برای بزرگداشت عکاسی درنظر گرفت؛ مثلاً شاید در تبریز عکسی از مبارزات دوران مشروطه پیدا شود اما در خوزستان که مرکز اکتشاف نفت در ایران بوده، عکس دیگری به‌عنوان نماد عکاسی انتخاب شود.
گرچه ما هم دغدغه‌ی تاریخ را داریم و دوست داریم برای رسیدن به یک روز ملی به‌نام عکاسی به اجماع برسیم اما مهمتر از همه این است که حال و روز عکاسی و عکاسان در کشورمان خوب باشد.
درباره روز جهانی عکاسی:
افسانه‌ی روز جهانی عکاسی: این روز برای مخترعان عکاسی چه معنایی دارد؟ – ۲۴ مرداد ۱۳۹۸
«سوءتفاهم بزرگی به نام روز جهانی عکاسی – ۲۸ مرداد ۱۳۹۷
«روز جهانی عکاسی»؛ برای حرفه‌ای‌ها یا غیرحرفه‌ای‌ها – ۲۸ مرداد ۱۳۹۳
برای ستایش عکاسی در روز جهانی عکاسی – ۲۹ مرداد ۱۳۹۱
«روز جهانی عکاسی» مبارک! – ۲۸ مرداد ۱۳۸۹