کتابی بزرگ، در دست داشت، وقتی که به دفتر سایت عکاسی آمد.
اگر بگویم این کتاب دایره المعارف عکاسان ارمنی بود، حدس زدن نامش دیگر چندان دشوار نیست.
او آرمان استپانیان عکاس پنجاه و دوساله کشورمان است.
استپانیان در این دیدار خبرهای تازه‌ای از برگزاری نمایشگاه آثار عکاسان و نقاشان ارمنی با خود آورده بود، به آخرین کارها و برنامه هایش اشاره کرد و به پرسش‌های ما درباره سرانجام کتاب کلیساهای تهران، پاسخ گفت.
قرار بود نمایشگاهی از عکس‌های شما در گالری راه ابریشم به نمایش در آید.
بله- این نمایشگاه از قبل برنامه‌ریزی شده و قرار بود مجموعه‌ای از کارهای من و خانم گوهر دشتی را در بر داشته باشد. آثار برای گرفتن مجوز، به مرکز هنرهای تجسمی وزارت ارشاد ارایه شد. بالاخره خبر رسید که گالری راه ابریشم مورد اعتماد است و نمایشگاه اجازه برگزاری دارد. اما تنها سه روز به افتتاح نمایشگاه مانده بود و در آن فرصت کوتاه نمی‌توانستیم کارها را انجام دهیم. پس تصمیم گرفتیم که از برگزاری نمایشگاه صرفنظر کنیم.
در حال حاضر قرار است سه عکس از این مجموعه در اکسپو ارایه شود، چند عکس دیگر از آن هم در نمایشگاه آثار عکاسان ارمنی، در معرض دید قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر رایزنی برای نمایش آن در خارج از کشور هم آغاز شده است.
برنامه نمایشگاه آثار عکاسان ارمنی قطعی شده است؟
بله، قرار است از ۱۴ آذر نمایشگاهی از آثار عکاسان و نقاشان ارمنی در مجموعه فرهنگی هنری صبا برپا شود که من دبیر بخش عکس آن و سروژ بارسقیان دبیر بخش نقاشی است.
در بخش عکس، آثاری از سه دوره پهلوی اول ، دوم و انقلاب اسلامی به نمایش در می آید که می‌توانم بگویم تاکنون مجموعه‌ای با این کیفیت روی دیوار نرفته و می‌تواند بسیار جذاب و دیدنی باشد.
اگر عکاسان دوره قاجار هم در این مجموعه قرار می‌گرفت، مروری بود بر تاریخ عکاسی ارامنه ایران.
صحبت‌های اولیه برگزاری این نمایشگاه، به چهار ماه پیش بر می‌گردد که آقای سهراب هادی، مشاور و برنامه ریز فرهنگستان هنر، تماس گرفتند و از برنامه ریزی برای برگزاری این نمایشگاه سخن گفتند.
در جلسات اولیه قرار بر این بود که نمایشگاهی از آثار عکاسان ارمنی ایران، از ژوزف پاپازیان، اولین مدرس دارالفنون، تا امروز برپا شود.
بعد از دو ماه بخش قاجار حذف شد و نمایشگاه به دوره‌های پس از آن محدود شد.
دراین نمایشگاه چند اثر از چند عکاس به نمایش در می آید؟
چیزی در حدود دویست و بیست عکس از آثار سی و هشت تا چهل عکاس، در معرض دید قرار خواهد گرفت.
البته تعدادی از عکس‌ها باید خریداری شود از جمله مجموعه‌ای ده تایی از واهه ترپانچیان مربوط به دوره پهلوی اول و ده اثر از کارهای سیاه و سفید نیکول فریدنی.
کتاب کلیساهای تهران شما سال گذشته خبر ساز بود و نهایتا شنیدیم قراراست این اثر خمیر شود. آیا خبر جدیدی از سرنوشت کتاب دارید؟
از سرنوشت کتاب خبر جدیدی ندارم. آخرین بار در تدفین نیکول فریدنی بود که مجتبی آقایی، مدیر تجسمی و امور موزه‌های سازمان فرهنگی و هنری، در پاسخ به پرس و جوی دوستان و آشنایان درباره کتاب، گفتند با اصلاحیه‌هایی بیرون می‌آید.
برای من بسیار عجیب است که عکس کلیسا را چطور می خواهند اصلاح کنند، یا نقشه معماری و پراکندگی جمعیت را. چون در این کتاب چیزی جز اینها نیست.
محتوای کتاب دقیقا چیست و چطور به فکر گردآوری آن افتادید؟
سال ۸۴، محسن هاشمی مدیر وقت تجسمی و امور موزه‌های سازمان فرهنگی از من خواست مدیران فرهنگسراهای تهران را به ارمنستان ببرم تا از موزه های این کشور بازدید کنند. در همان سفر وی به من پیشنهاد کرد به مناسبت صدمین سالگرد تاسیس شهرداری تهران، کتاب کلیساهای این شهر را در مجموعه ای عکاسی، همراه با تاریخچه، معماری و پراکندگی جمعیت ارامنه از دوره قاجار تا کنون تهیه کنم. دیدم کار قشنگی است و قبول کردم. در نهایت قرارداد کتاب در بهمن ۱۳۸۵ بسته شد.
با یکی از دوستانم به نام آرا مگردومیان، عکاسی را شروع کردیم. که در حدود دویست تا دویست و پنجاه عکس شد.
پراکندگی جمعیت ارامنه از دوره فتحعلی شاه را محقق و آرشیتکتی به نام آرپیار پطروسیان تهیه کرده است.
برادر من، آرلن استپانیان هم که آرشیتکت است کار طراحی نقشه های کلیسا ها را انجام داد.
صفحه آرایی کتاب را هم خودم انجام دادم و کار با امضای آقای هاشمی برای چاپ رفت و نشر شهر آن را شمارگان ۱۵۰۰ نسخه به چاپ رساند.
نسخه‌ای از اثر چاپ شده وجود دارد؟
بله- من ده نسخه‌ای که سهمیه خودم بود را از نشر شهر گرفتم و این پس از تغییر و تحول مدیریت در شهرداری و آمدن آقای احمد نوریان به عنوان رییس سازمان فرهنگی هنری شهرداری بود.
اما وقتی از شورای خلیفه گری ارامنه سفارش صد نسخه از کتاب را دادند، نشر شهر اعلام کرد اجازه پخش و توزیع کتاب را ندارند.
ظاهرا آقای نوریان اظهار داشته که این کتاب تبلیغ مسیحیت است و مجموعه تحت مدیریت وی نباید مسیحیت را تبلیغ کنند.
نمی‌توان کتاب را جایی دیگر منتشر کرد؟
امتیاز معنوی این کار به هر حال مال من است و می توانم آن را در هر سایتی که بخواهم منتشر کنم.
در مورد چاپ آن هم سازمان میراث فرهنگی ابراز علاقمندی کرده است و پیشنهاد من این است که اگر کتاب را نمی‌خواهند، حداقل امتیازش را واگذار کنند.
به هر حال این مجموعه با صرف وقت و هزینه زیاد تهیه شده و چاپ شده و امیدوارم منتشر شود تا مورد استفاده پژوهشگران، دانشجویان و علاقمندان قرار گیرد.
گویا دایره المعارف عکاسان ارمنی با همکاری شما، در ارمنستان منتشر شده، کمی درباره آن توضیح دهید.
محققی نام واهان کوچار دایره المعارف عکاسان ارمنی سراسر جهان را گرد آوری کرده است.
او حدود یک سال و نیم پیش کسی را فرستاده بود تا اطلاعات تاریخ عکاسی ارامنه ایران را از من بگیرد و در این کتاب منتشر کند.
در این مجموعه، بیوگرافی و عکس افراد به همراه بعضی آثار بسیار معروف گرد آمده است.
از عکاسان ارمنی ایران، به اریک گریگوریان، برنده جایزه ورد پرس فوتو، کوریون سرکیسیان، هوریک ماریان، سورن سپانیان، شاکه پطروسیان، رافی آوانسیان و من اشاره شده است.
از قدیمی‌ها هم می‌توان به نام‌هایی چون آنتوان سوریوگین، استپان استپانیان، عکاس دوره مشروطیت، ژوزف پاپازیان اولین مدرس دارلفنون و چالیک یگانیان است که از سر بریده میرزا کوچک خان را عکس گرفته، اشاره کرد.
کتاب خوبی است و دلم می‌سوزد که ما این کار ها را اینجا، در کشور خودمان، نمی‌توانیم انجام دهیم.
عکس: آرش عاشوری نیا