سوفی کل/ داستان‌های واقعی
اختصاصی «سایت عکاسی» – «عکس متنیت» پرسپکتیوی دوکانونه دارد که در یک‌سوی آن عکس یا حداقل ایدهٔ عکاسانه قرار دارد و در سوی دیگر متن، متون یا امکان متنی که در عکس وجود دارد یا به‌وسیلهٔ عکس به وجود می‌آید؛ بنابراین عکس متنیت حوزه‌های بسیار متفاوتی را شامل می‌شود.
در میان هنرمندان معاصر فرانسوی کمتر هنرمندی در زمینهٔ عکس متن شهرتی هم پای سوفی کل [۱] دارد. سوفی کل، نویسنده و عکاسی است که در اکثر موارد، هنرهایش را همراه باهم به کار می‌گیرد. این تمرکز دوگانه به دو شکل در آثار او وجود دارد: نخست، نمایشگاه‌های چیدمان که در آن‌ها عکس‌ها همراه با متن‌های چاپ و قاب شده، بر روی دیوار موزه یا گالری‌ها به نمایش درمی‌آید. شکل دوم ارائهٔ کتاب‌هایی است که در آن‌ها عکس و متن همراه هستند. به دلیل شکل ارائهٔ آثار، سوفی کل را هنرمند روایی می‌دانند. شهرت آثار کل به دلیل راه‌های مهیجی است که او در بیان مرز خود و دیگری، عمومی و خصوصی، جدایی و درگیری، هنر و زندگی به کار می‌گیرد.
در کتاب داستان‌های واقعی (۱۹۹۴) [۲] دو مجموعه عکس متن وجود دارد که به زندگی می‌پردازد. این مجموعه تجربه‌ای در حوزهٔ زیست‌نامه نگاری تصویری است. یکی از عکس متن‌های ارائه‌شده در این کتاب که نام کتاب هم برگرفته از آن است از ۱۶ عکس تشکیل می‌شود که مربوط به ۲۶ سال زندگی اوست. دومین مجموعه همسر [۳] نام دارد و شامل ۱۰ اپیزود از زندگی او در بازهٔ زمانی کوتاه‌تر و مشتمل بر آشنایی، ازدواج، طلاق و فراموشی همسرش است.
در هر مجموعه عکس متن، خودزیست‌نامه شامل عکس و متن‌هایی کوتاه و عنوان است. متن مستقیما به شیء یا اشیاء حاضر در عکس‌ها ارجاع ندارد اما سعی در بیان روایی آن‌ها دارد.
متن و عکس به اشکال مختلفی در این مجموعه کنار هم قرار می‌گیرند، عمدتا عکس در یک صفحه و متن در صفحهٔ مقابل آن آورده می‌شود. در گونهٔ دیگر ارایه، عکس در دو صفحه نمایش داده‌شده، متن ذیل آن قرار گرفته است. در سه مورد نیز متن‌ها در کنار جای خالی عکس‌ها ارائه می‌شوند که مخاطب را به تامل دربارهٔ علت غیاب تصویر وامی‌دارند. تصویر یک پلک بسته در جلد رو و پشت کتاب، شاید نوعی نگاه با تردید به ظرفیت زیست‌نامه نگاری تصویری در ارائه واقعیت است.
سوفی کل/ داستان‌های واقعی
در عکس متن‌های کتاب، خیال و واقعیت در هم می‌آمیزند. در بخشی از کتاب، کنار عکسی که نشان‌دهندهٔ یک نامه است، متنی ارائه‌شده که بیان می‌کند چگونه چند سال پیش از ثبت عکس، سوفی کل مبلغی را به یک نویسنده نامه‌های عاشقانه پرداخت کرده تا برایش چنین نامه‌ای بنویسد؛ نامه‌ای که او در واقعیت دریافت نکرده بود! سوفی کل می‌گوید که حاصل، کارنامه‌ای هفت‌صفحه‌ای و زیبا بوده است. عکسِ نامه و متن همراه می‌تواند به‌عکس متن جنبه‌ای استنادی ببخشد. عکس در این مثال، ماهیتی آیرونیک دارد؛ ماهیتی که با الصاق متن به‌عکس حاصل می‌شود و نه به‌تنهایی و به این ترتیب مخاطب پی می‌برد که این نامه دروغی بیش نیست!
این عکس متن نیز در راستای موضوعات محوری مدنظر سوفی کل نظیر فقدان و جایگزینی است؛ چنین موقعیتی در عین ماهیت آیرونی، به‌شدت تلخ است. در یک بخش ۹ صفحه‌ای کتاب، تلاقی تخیل و واقعیت شکل دیگری به خود می‌گیرد. در این بخش سوفی کل توضیح می‌دهد که چگونه سه گربهٔ خانگی او مرده‌اند. عکسی که همراه این متن می‌آید، سه گربهٔ مرده یا اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، سه تصویر تکراری از یک گربه را نشان می‌دهد. مخاطب متوجه نمی‌شود که این گربه‌ها، گربه‌های مومیایی یا خشک‌شده هستند یا واقعاً گربه‌های مرده سوفی کل! به‌گونه‌ای که می‌توان دریافت عنصر خیال وارد روایت‌شده، تصاویر ارتباط واقعی با متن ندارند.
عکس متن‌های سوفی کل راهی برای کشف یا نمایش خود هستند که نمی‌توان به‌سادگی مرزهای ذهنیت و عینیت، خیال و واقعیت، واقعیت و حقیقت را در آن‌ها تشخیص داد.
پی نوشت:
۱- sophie Calle
۲- Des histoires varies
۳- Le mari
منبع:
Hughes, A., & Noble, A. (2003). Phototextualities: Intersections of photography and narrative. UNM Press.
نوشته‌های پیشین این مولف را در اینجا می‌توانید دنبال کنید:
– حرف اول: به تماشا سوگند و به آغاز کلام
– حرف دوم: خاطرت هست؟ خاطراتت چطور؟!
– حرف سوم: کرده‌ام توبه به دست صنم باده فروش…
– حرف چهارم: تخم مرغ‌ها طعم تکراری دارند
– حرف پنجم: خیال گونه در نسیمی کوتاه
– حرف ششم: به خاطر چند قزل آلا!
– حرف هفتم: زنی با جوراب شلواری قرمز
– حرف هشتم:جام‌جم (جایگاه آکادمیک عکس‌نوشت)
– حرف نهم: افسونِ جعبهٔ کفش !
– روایت در عکاسی: عکس‌های باربارا پرابست