کاوه گلستان از مجموعه‌ی «روسپی»
هفده سال از درگذشت کاوه گلستان (متولد ۱۳۲۹)، عکاس و هنرمند شناخته‌شده ایرانی می‌گذرد. او در چنین روزی در سال ۱۳۸۲ طی انجام مأموریتی برای شبکه خبری بی‌بی‌سی در اثر انفجار مین از دنیا رفت. اگر چه گلستان به‌عنوان فتوژورنالیست رخدادهای تاریخی مهمی مثل انقلاب سال ۱۳۵۷، جنگ ایران و عراق و پیامدهای بمباران شیمیایی حلبچه را عکاسی کرده، و به‌عنوان هنرمند تجارب نوآورانه‌ای در حوزه‌ی فتوکلاژ داشته، اما مشهورترین اثری که از این عکاس به یادگار باقی مانده مجموعه‌عکسی است که این عکاس در دوران اولیه‌ی کاری‌اش در منطقه‌ی «شهر نو» یا «قلعه» در جنوب تهران—جایی که اکنون فرهنگسرای رازی در آن قرار دارد—تهیه کرده.
شهر نو، از قاجار تا انقلاب
«شهر نو» منطقه‌ای قدیمی در تهران بود که حوالی یک قرن پیش در دوران قاجار بنا شد. طی دو دهه و با آغاز سلطنت پهلوی اول این منطقه محله‌ی پررونق روسپیان و ملجأ مجرمان شد. حتی بخشی از خیابان به محله‌ی مردان جوان روسپی معروف بود.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مقام‌های حکومت محمدرضا شاه پهلوی این منطقه را محصور و آن را به محله‌ای بسته (گِتو) مخصوص سکونت زنان روسپی و فرزندان‌شان تبدیل کردند. بنابراین، «شهر نو» به «قلعه» معروف شد. مردان تنها از طریق یک دروازه‌ی آهنی امکان دسترسی به آنجا را داشتند.
در دهه‌ی ۱۳۵۰ در حدود ۱۵۰۰ روسپی در قلعه مشغول به کار بودند. بیشتر آنها در آنجا زندگی هم می‌کردند. دختران آنها معمولاً دنباله‌رو آنها می‌شدند و به روسپی‌گری مشغول، و پسران‌شان سمت و سوی مواد مخدر را می‌گرفتند. مردان گاهی برای سکس به آنجا می‌آمدند، گاهی برای نوشیدن، استعمال مواد مخدر، تماشای فیلم یا فقط گردش.
قلعه در این دوران یک مرکز بهداشتی، یک پاسگاه پلیس، یک اداره‌ی مددکاری اجتماعی و یک مرکز آموزشی نه‌چندان مجهز داشت که به زنان و فرزندان‌شان سواد خواندن و نوشتن یاد می‌داد (گلستان از همین راه و «به بهانه‌ی گرفتن عکس پرسنلی برای کلاس‌های سوادآموزی» موفق شد که از آنجا عکاسی کند). زنان وقتی پا به سن می‌گذاشتند، معمولاً گرفتار فقر، خشونت، اعتیاد به هروئین، بیماری سفلیس و فقر شدید می‌شدند چرا که برای این کار بیش از اندازه پیر بودند.
مجموعه‌عکس «روسپی»
کاوه گلستان طی سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶، یک سال پیش از انقلاب و تخریب کامل این منطقه، عکس‌هایی از قلعه گرفت. عکس‌های او از این منطقه برای نخستین بار در سه مقاله در روزنامه‌ی آیندگان (شهریور ۱۳۵۶) زیر عنوان «قلعه در نگاهی دیگر» منتشر شدند. در آن سال، این عکس‌ها همچنین برای ۱۴ روز در دانشگاه تهران به نمایش درآمدند که این نمایشگاه بدون هیچ دلیلی بسته شد. این عکس‌ها سپس در نمایشگاهی زیرزمینی در نمایشگاه هنر تهران طی مدت کوتاهی به نمایش گذاشته شدند.
پس از انقلاب اسلامی اما، ۳۶ سال طول کشید تا نمایشگاهی دیگر از عکس‌های گلستان از قلعه و ساکنانش برگزار شود، آن هم در جایی خارج از مرزهای ایران و در موزه‌ی عکاسی آمستردام هلند (فروردین ۱۳۹۳). سه سال بعد، بیست عکس از این مجموعه از سوی موزه‌ی تیت مدرن لندن خریداری شد و گلستان به اولین هنرمند ایرانی تبدیل شد که آثارش در مجموعه‌های دائمی این موزه قرار می‌گیرند.
«روسپی» اثری درخشان از کاوه گلستان است که بخش مهم و پوشیده‌ای از تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران را عیان می‌کند. و نیز تحفه‌ای است بی‌نظیر در تاریخ عکاسی ایران. به هر حال، باید گفت که قدر این تحفه را نیز خارج از مرزهای ایران دانسته‌اند.
برای آشنایی بیشتر با کاوه گلستان، کتاب «بودن با دوربین» را بخوانید که شرحی است بر زندگی، آثار و مرگ کاوه گلستان به کوشش حبیبه جعفریان.
برای تماشای آثار کاوه گلستان به وبسایت بنیاد کاوه گلستان مراجعه بفرمایید.
کتاب خاطرخواه نوشته ارونقی کرمانی هم خوب توانسته وضعیت قلعه یا شهرنو را بگوید
سلام
ممنون که معرفی کردید ، یک نوشته دیگه هم هست به اسم طوطی که اون هم اوضاع شهر نو را در اون زمان توصیف میکنه.
شهر محلی برای جوانان آن زمان بوده ،جوانان این زمان چه کممد