مقدمه ای بر معرفی مفاهیم فنی لنزها

رضا مسعودی نژاد
با تشکر از دوست عزیز رضا مسعودی نژاد که لطف نموده و مقاله حاضر را در اختیار ما گذاردند. ایشان فارغ التحصیل فوق لیسانس معماری از دانشگاه تهران و فوق لیسانس ریخت شناسی شهری از دانشگاه لندن می باشند و هم اکنون در حال گذراندن تز دکتری در لندن هستند. عکاسی را به طور جدی از سال ۱۳۶۶ در انجمن سینمای جوانان دزفول آغاز کرده اند و موضوعات مورد علاقه ایشان معماری و طبیعت است. امیدوارم که این همکاری تداوم داشته باشد. ادامه این سلسله مقالات در معرفی سری لنزهای نیکون را در هفته های آتی پی خواهیم گرفت.

مطلب پیش روی شما در واقع مقدمه‌ای است بر یک سلسله مطالب در تشریح ویژگی‌های فنی لنز‌های شرکت نیکون. اما پیش از ورود به آن مطالب ، بنظر میرسد که لازم است مقدمه ای بر مفاهیم اولیه و پایه‌ای لنزها داشته باشیم که به آغاز مطالب بعدی کمک خواهد کرد.

بر روی هر لنز عکاسی یک سری مشخصات برای معرفی لنز حک شده است. مهمترین آنها را به سادگی در رینگ جلوی هر لنزی خواهید یافت. این مشخصات شامل: نام شرکت سازنده، فاصله کانونی، بازترین دهانه دیافراگم و اندازه قطر رینگ لنز جلوی لنز است. اجازه بدهید از آخر به اول برگردیم. این آخری که همراه علامت Ø ( بخوانید فی) قطر رینگ جلوی لنز را به میلیمتر نشان میدهد، که مشخص کننده اندازه فیلترها( یا هر وسیله‌ای که به لنز شما الحاق میشود) می‌باشد.

“بازترین عدد دیافراگم” به شکل‌های مختلف نوشته میشود، به طور مثال ۱:۱.4D یا f/1.4D. احتمالا بسیاری از شما از کتاب فیزیک دوم دبیرستان ( البته رشته ریاضی نظام قدیم) فرمول ساده‌ای را به خاطر دارید که عدد دیافراگم با آن محاسبه میشد. عدد دیافراگم برابر است با فاصله کانونی تقسیم بر دهانه مفید لنز. به کمک این فرمول دو نکته را میتوانیم تشریح کنیم. اول آنکه، این فرمول نشان میدهد که عدد دیافراگم رابطه معکوس با دهانه مفید لنز( که با دیافراگم کنترل میشود) دارد. در نتیجه کوچکتر بودن این عدد، نشان دهنده دیافراگم بازتر است. پس هر چه ” بازترین عدد دیافراگم” لنز کوچکترتر باشد نشان میدهد که لنز میتواند مقدار بیشتری نور را از خود در بازترین حالت لنز عبور دهد. در نتیجه عکاس میتواند با سرعت بالاتر فیلم یا سنسور را در معرض نور قرار دهد. به همین جهت هر چه این عدد کوچکتر باشد اصطلاحا میگویند لنز سریعتر است. نکته دوم آنکه، همانطور که در فرمول دیدیم این عدد به فاصله کانونی نیز وابسته است. بهمین جهت است که شما بروی لنزهای با فاصله کانونی متغییر (زوم) برای بازترین عدد دیافراگم دو عدد به جای یک عدد خواهید دید مثلاf/ 3.4-5.6 . این اعداد در واقع معادل عدد دیافراگم برای بازترین وضعیت دیافراگم در وایدترین و تله‌ترین حالت لنز است.

به فاصله کانونی میرسیم، همه میدانند که تقریبا مهمترین ویژگی هر لنز را با این عدد معرفی میکنند وعموما دسته بندی لنزها بر اساس این عدد انجام میشود. ما لنزها را به دو دسته عمومی، لنزهای با فاصله کانونی ثابت و متغیر (زوم) تقسیم میکنیم. از طرف دیگرما لنزها را با سه اصطلاح واید ، نرمال و تله دسته بندی می‌کنیم . به طور عمومی لنزهای با فاصله کانونی کمتر از لنز نرمال را واید نامیده و به لنزهای با فاصله کانونی طولانی تر از لنز نرمال تله گفته میشود.

از نظر اپتیکی لنزی که دارای زاویه دید ۴۵ درجه باشد لنز نرمال گفته میشود. بواسطه عمومیت دوربین‌های ۱۳۵ اغلب عکاسان مبتدی تصور میکنند که هر لنز ۵۰ میلیمتری، لنز نرمال است. درحالی که، لنزی دارای زاویه دید ۴۵ درجه است که: دارای فاصله کانونی برابر قطر گیت دوربین باشد، اندازه گیت همان اندازه نگاتیو یا سنسور دوربین است. از آنجایی که اندازه استاندارد نگاتیو دوربینهای ۱۳۵ به اندازه ۲۴*۳۶ میلیمتر است. پس در واقع لنز نرمال برای این دوربین‌ها دارای فاصله کانونی ۴۳ میلیمتر خواهد بود. طبیعی است که به طورمثال برای دوربین‌های قطع متوسط ( یا همان ۱۲۰) که دارای اندازه نگاتیو بزرگتری هستند لنز نرمال دارای فاصله کانونی طولانی‌تری است. در دوربین ها قطع متوسط ، معمو‌ل‌ترین اندازه نگاتیو۶۰*۶۰ م م ( و گاهی ۹۰*۶۰ م م) میباشد. پس در نوع معمول این استاندارد، لنز نرمال دارای فاصله کانونی ۸۵ م م است. از همین جا دوستداران عکاسی دیجیتال دلیل ضریب فاصله کانونی برای معادل سازی لنز با استاندارد ۱۳۵ برای دوربینهای دیجیتال را حدس میزنند، چرا که سنسور دوربین های دیجیتال عموما کوچکتر از اندازه استاندارد ۱۳۵ است. در واقع چون اغلب عکاسان تلقی‌شان از لنزها بر اساس استاندارد ۱۳۵ است از این ضریب استفاده میشود تا بدانیم با چه لنزی مواجه هستیم. از آنجایی که سنسور دوربین‌های دیجیتال دارای اندازه‌های مختلفی هستند، این ضریب نیز ثابت نیست. مثلا برای Nikon D70 این ضریب ۱.۵ و برای دوربین‌های Canon EOS 300 D, EOS 10D ضریب ۱.۶ است و یا برای Canon EOS 1D این ضریب ۱.۳ است. البته در میان دوربین‌های دیجیتال، دو دوربین بسیار مشهور Canon EOS 1Ds و Kodak 14n Pro بواسطه مجهز بودن به سنسوری با اندازه استاندارد ۱۳۵ از این قاعده مستثنی هستند.

در اینجا بد نیست که برخی از لنزهای مشهور در استاندارد ۱۳۵ را معرفی کنیم. در عکاسی معماری و طبیعت لنزهای واید ۲۴ م م و ۲۸ م م در کنار لنزهای چشم ماهی ( لنزهای با فاصله کانونی خیلی کوتاه ) بسیار پر طرفدار هستند. لنزهای تله ۸۵ م م ، ۱۰۵ م م همین طور ۱۳۵ م م، بعنوان لنزهای مرسوم در عکاسی پرتره شناخته میشوند. در عکاسی ژونالیستی، بخصوص عکاسی ورزشی لنزهای تله قوی ( بخصوص لنزهای با فاصله کانونی بلند تر از ۲۰۰ م م ) به خصوص با عدد دیافراگم کوچک که به اصطلاح لنزهای سریع نامیده میشوند مورد نوجه هستند. بدیهی است این گروه آخر مورد توجه عکاسان حیات وحش نیز هستند. البته واضح است این تقسیم بندی، یک تقسیم بندی دقیق نیست ولی به ما تصویری از لنزها و کاربری عمومی آنها میدهد.
در مورد لنزهای زوم توضیحی دیگری را نیز باید یادآور شوم. اغلب عکاسان مبتدی از متغیر بودن فاصله کانونی لنز به اصطلاح برای دور کردن و یا نزدیک کردن سوژه استفاده میکنند. در واقع به جای آنکه عکاس به سوژه نزدیک یا از آن دور شود این عمل را با تغییر دادن فاصله کانونی لنز انجام میدهند. این از رایج‌ترین اشتباهات در عکاسی مبتدی‌هاست. اگر چه گاهی بواسطه محدودیت در محل قرار گرفتن عکاس ( بخصوص برای عکاسان ژورنالیست) این ویژگی به کمک میآید. اما باید توجه داشت که مثلا واید تر کردن لنز و دور شدن از سوژه در واقع دارای اثر یکسانی در تصویر نیستند. تغییر فاصله کانونی در لنزها دو اثر مهم دارد، اول درتغییر اندازه عمق میدان و سپس تاثیر بر حالت پرسپکتیو تصویر میباشد. عمق میدان ) ( Depth of fieldبه اندازه دامنه وضوح در جلو و در پشت موضوعی که بر آن فوکوس انجام شده اشاره دارد، که سه عامل بر آن اثر دارند: فاصله تا موضوع، فاصله کانونی و دیافراگم . عمق میدان و فاصله کانونی نسبت معکوس به هم دارند، در واقع هر چه فاصله کانونی بیشتر شود عمق میدان کمتر خواهد شد. به نظر میرسد اثر فاصله کانونی بر پرسپکتیو مهم‌تر از اثر اولی است، چرا که کم شدن یا افزایش ناخواسته عمق میدان را میتوان با عدد دیافراگم جبران کرد.

اما تغییر در حالت پرسپکتیو اثری است جدی، که هر عکاس باید به آن توجه داشته باشد. طبیعی است که استفاده هوشمندانه از این اثر در خلق یک تصویر هنرمندانه بسیار موثر است و بی‌توجهی به آن میتواند به کار عکاس لطمه وارد کند. به زبان ساده هر چه لنز تله تر شود پرسپکتیو فشرده تر میشود و لنزهای وایدتر باعث منبسط شدن پرسپکتیو میشوند. به طور مثال فاصله دو جسم در موقع استفاده از لنزهای تله کمتر از واقع به نظر میآید و استفاده از یک لنز واید باعث میشود که این فاصله بیشتر به نظر آید. اثر فاصله کانونی بر پرسپکتیو بخصوص در موقع استفاده از لنزهای بسیار واید و تله به خوبی خود را نشان میدهد. همانطور که در مثالهای پایین می‌بینید، اگرچه تقریبا محدوده تصویر در همه تصاویر یکی است اما تغییر حالت پرسپکتیو و عمق میدان تا چه اندازه در نتیجه تصویر موثر بوده است.

تاثیر تغییر فاصله کانونی بر پرسپکتیو تصویر

در انتها مایل هستم اشاره‌ای به مطالبی که در آینده ارایه خواهد شد، داشته باشم. در یادداشت‌های بعدی به مفاهیمی خواهیم پرداخت که در واقع به شما کمک میکند به طور دقیق از مشخصات لنزهای شرکت نیکون مطلع شوید. وقتی یک شرکت لنزی را معرفی میکند در نام کامل لنز، علاوه بر فاصله کانونی و بازترین دیافراگم یکسری حروف مخفف نیز نوشته میشود مثلا این روزها AF-S DX Zoom-Nikkor- 18-70mm f/3.5-4.5 G IF-ED که در کیت Nikon D70 به فروش میرسد، بسیار مشهور است. در همین یک لنز شما با تعداد زیادی مخفف مواجه هستید که آشنایی با آنها به شما در انتخاب و شناخت لنز کمک خواهد کرد. در بسیاری از موارد حداقل خواهید دانست چرا یک لنز کلی گران تر است. طبیعی است که بهتر است بدانیم کدام لنز واقعا مورد نیاز ما است. اجازه دهید یک مثال بزنم، در جدول زیر دو لنز از نیکون معرفی شده‌اند، با وجود آنکه هر دو دارای مشخصات عمومی مشابه هستند، لنز دوم با پسوند ED ، این روزها در بازار بریتانیا ۱۳۰ پوند از لنز اول گران تر است، در واقع این پسوند نا قابل باعث شده این لنزقیمتی معادل دو برابر قیمت لنز اول داشته باشد. اتفاقا ظاهر این دو لنز نیز بسیار به هم شبیه است. طبیعی است آشنا بودن با این پسوند در انتخاب لنز مورد نیاز شما بسیار موثر است.

£ ۱۲۰ AF ZOOM-NIKKOR 70-300 F/4-5.6 G
£ ۲۵۰ AF ZOOM-NIKKOR 70-300 F/4-5.6 D ED

در مطالب بعدی به معرفی مفهوم مخفف‌های IF, D, SIC, ASP, CRC, RF, DC, SWM, VR ِDX, G, ED, در لنزهای شرکت نیکون خواهیم پرداخت.

مراجع :
http://nikoneurope-en.custhelp.com
www.dpreview.com
www.jessops.co.uk
CanonOne magazine 2003/2004