هر عکاسی که یک دوربین حرفه ای تک لنز انعکاسی دارد ممکن است روزی یکی از عکسهای خود را در فتوشاپ یا هر نرم افزار ویرایش تصویر دیگر با بزرگنمایی بالا نگاه کند و از دیدن نقطه‌های سیاه عجیب و غریب بر روی عکس شگفت زده شود.
هیچ سری در کار نیست، این نقاط سیاه سایه ذرات غباری است که بر روی CCD دوربین شما نشسته است. دوربین‌های SLR چون دارای لنزهای قابل تعویض می‌باشند، در هنگام تعویض لنز و باز بودن روی سنسور احتمال ورود گرد و غبار و نشستن روی سنسور دوربین بسیار زیاد می‌شود که برای پاک کردن آن باید ظرافت و دقت خاصی را بکار برد و از ابزارهای مناسب استفاده نمود وگرنه یا از شر این ذرات ریز مزاحم خلاص نمی‌شوید و یا به سنسور دوربین‌تان که مهمترین بخش دوربین است، آسیب غیر قابل جبران می‌زنید. در این نوشته روش این کار را برایتان شرح می‌دهم. به آرامی کار کنید. با دقت عمل نمایید. از ابزارهای مناسب استفاده کنید تا با مشکلی روبرو نشوید.

Canon EOS 1Ds with 100-400mm f/5.6L IS lens @ 400mm. ISO 320 1/80sec @ f/9
در این تصویر آسمان عکس بالا را بصورت ۱۰۰% مشاهده می‌نمایید.
مواد مناسب بر خلاف مطالبی که بعضی وقتها بین افراد غیر مطلع گفته می‌شود، سنسور تصویری هیچ دوربین دیجیتالی که قابلیت تعویض لنز را دارد مستقیما در دسترس قرار ندارد. تمام این دوربین ها دارای یک لایه شیشه‌ای ضد دندانه‌ای شدن یا یک پوشش شیشه‌ای محافظ می‌باشند و آینه انتقال تصویر به منظره یاب روی آنها را پوشانده است. تمیز کردن این لایه محافظ با استفاده از ابزار مناسب از تمیز کردن عدسی لنز دوربین سخت‌ترو خطرناک‌تر نیست. سنسور دوربین پشت این لایه واقع شده است اگر برای تمیز کردن این لایه شیشه‌ای از ابزار نامناسب استفاده کنید ممکن است یک خرج سنگین به گردنتان بگذارد. حتی در صورتی که زیاد ناشی‌گری کنید ممکن است روی آن خط بیندازید و روی تمام عکسهایتان این خط را به همراه داشته باشید.
در این عکس نمونه ابزاری که برای تمیز کردن سنسورهای دوربین دیجیتال تهیه شده است را مشاهده می نمایید. شما به ابزاری برای دمیدن باد روی سنسور و برطرف کردن گرد و غبار و مایع و ابزاری پارومانند با جنس بسیار نرم و بدون پرز برای مالیدن روی سطح سنسور و برطرف کردن ذرات چسبیده روی سطح نیاز دارید. شما می توانید از یک دمنده دستی یا کپسول گاز CO2 برای بر طرف کردن گرد و غبار استفاده نمایید. بعضی از مخازن هوای فشرده برای تمیز کردن لنز دوربین ها شامل مواد حلالی هستند که روی CCD لایه‌ای چرب ایجاد می‌کنند که پاک کردن خود این لایه دیگر کار شما نیست. دقت نمایید که اشتباها از آنها استفاده ننمایید. ضمنا بعضی از دمنده‌های هوا خیلی قوی بوده و هوا را با فشار بالایی روی سطح می‌دمند که ممکن است مشکلات دیگری ایجاد نمایند. ضمنا دقت نمایید که سر دمنده با سطح سنسور تماس پیدا نکند. برای تمیز کردن سطح در صورتی که به مایع نیاز باشد می‌توان از الکل کاملا خالص متانول (مخصوص این کار تهیه شده باشد) استفاده نمود که با سرعت زیادی تبخیر می‌شود و اثری بر جای نمی‌گذارد.
روش کار پشت یک میز با نور مناسب از بالای سر (یک چراغ مطالعه خوب است) بنشینید. دوربین را در مد تمیز کردن سنسور قرار داده و روی میز بگذارید. بااستفاده از یک دمنده مناسب گرد و غبار قابل برداشتن روی سطح سنسور را تمیز نمایید. در صورتی که ذره بین داشته باشید برای دیدن نتیجه کار مناسب است. مواظب باشید چیزی با سنسور برخورد نکند. هیچ گاه با دهان به داخل دوربین فوت نکنید. سپس یکی دو قطره از مایع تمیز کننده مناسب را روی ابزار پارو مانند مخصوص تمیز کردن سنسور بچکانید و در یک جهت سطح سنسور را یک بار جار کنید. اگر سنسور دوربین شما از نوع سنسورهای تمام کادر بزرگ است که با یک بار کشیدن تمام سطح آن پوشانده نمی‌شود بعد از کشیدن اولین ردیف، دوباره دو قطره از مایع را روی ابزار مخصوص چکانده و نیمه دیگر سنسور را تمیز نمایید. توجه نمایید که در هر ردیف کمی از سطح ردیف قبلی را دوباره تمیز نمایید. یک بار دیگر با استفاده از دمنده پرزها یا ذرات ریز باقیمانده را بر طرف نموده و شاتر را ببندید.
آزمایش تنها راهی که می تواند به شما اطمینان دهد که تلاش شما نتیجه داده است یا نه آزمایش دوربین است. یک لنز روی دوربین گذارده و فوکوس خودکار را غیر فعال نمایید، دیافراگم را روی f11 یا f16 قرار دهید. از یک کارت سفید با تنظیم نوری در حدود ۲ گام بالاتر از نور پیشنهادی دوربین عکس بگیرید. عکس را روی کامپیوتر منتقل نمایید و در فتوشاپ با بزرگنمایی اصلی ۱۰۰% عکس را نگاه کنید. ممکن است تعداد زیادی ذرات غبار ریز روی عکس ببینید. زیاد دلسرد نشوید. احتمال اینکه این ذرات در عکسهای واقعی دوربینتان دیده شوند خیلی کم است. فقط دنبال ذرات بزرگ بگردید. اگر هنوز چنین ذراتی وجود دارد، مراحل تمیزکاری فوق را تکرار نمایید. سعی کنید درمورد ذرات حساسیت بیش از حد بخرج ندهید. من پیشنهاد می‌کنم سنسور را فقط هنگامی که خیلی کثیف شد تمیز نمایید. برطرف کردن تعداد اندک ذرات مزاحم در فتوشاپ چند ثانیه بیشتر طول نمی‌کشد. اگر سنسور دوربین شما واقعا کثیف و دارای ذرات سمج غیر قابل پاک کردن شده دوربین را به نمایندگی مجاز آن بفرستید تا به صورت حرفه‌ای تمیز شود. کاملا دقت نمایید که سطح سنسور را خراش ندهید.
مشکل سفر در هنگام سفر بیشترین مشکلات گرد و غبار برای دوربین پیش می آید. به همراه بردن مایع تمیز کننده که به شدت مشتعل شونده است و کپسول پرفشار CO2 بخصوص در سفرهای هوایی ممکن نیست. یعنی تنها ابزاری که می توانید همراه داشته باشید دمنده هوا می باشد. باید از دوربین در مقابل گرد و خاک مراقبت بیشتری نمایید. تا جایی که ممکن است در هوای باز و در هنگام وزش باد و گرد و خاک لنز دوربین را تعویض نکنید. دوربین را در کیف مخصوص حمل کنید.
Canon EOS 1Ds with 100-400mm f/5.6L IS lens @ 400mm. ISO 125 1/500sec @ f/8
در این عکس ناحیه سمت چپ پایین عکس فوق با ۸۰% بزرگنمایی مشاهده می‌شود.
علت اثر غبار بر روی عکس چیست؟ غبار سنسور چیز عجیبی است. بعضی از دوربین‌ها نسبت به بقیه حساستر هستند و این مشکل را بیشتر نمایان می کنند. مثلا Canon D30 و D60 به ندرت ذرات گرد و غبار را روی عکس نشان می‌دهند، در صورتی که Canon 1Ds این ذرات را بصورت ناجوری نشان میدهد. قبلا شنیده بودم که سنسورهای CMOS کمتر از سنسورهای CCD ذرات گرد و غبار را جذب می‌کنند، ولی 1Ds غلط بودن این گفته را نشان می‌دهد. در مورد علت غبار گرفتن سطح سنسور گفته‌های زیادی شنیده می‌شود، ولی من هنوز از زبان یک متخصص واقعی در مورد این موضوع نشنیده‌ام. ولی فکر می‌کنم اگر لنز در زمانی که دوربین خاموش است تعویض شود بهتر باشد. بخاطر این که هنگامی که دوربین خاموش است سنسور تصویر در حالت شارژ نیست و غباری که داخل دوربین می شود شانس کمتری دارد که جذب سنسور شود. چون در حالت شارژ، سنسور دارای الکتریسیته ساکن است که ذرات غبار را جذب می‌کند. من به این گفته اطمینان کامل ندارم، ولی نباید زیاد دور از واقعیت باشد. ضمنا مشاهده شده است که هنگامی که با سرعت بالای شاتر عکاسی می‌شود، جذب ذرات غبار بیشتر بوده است! شاید هنگامی که سنسور به سرعت شارژ و دشارژ می شود الکتریسیته ساکن بیشتری روی آن باقی می‌ماند و یا شاید حرکت سریع آینه باعث انتقال گرد و غبار شود. به هر حال گرد و غبار روی سنسور واقعیتی غیر قابل اجتناب است و باید به آن عادت کنیم. یاد گرفتن استفاده از ابزارهای ویرایش دیجیتال تصویر بخصوص ابزار Cloning در نرم افزارهایی مثل فتوشاپ به عنوان یک ضرورت برای عکاس دیجیتال مطرح می باشد و می‌توان با استفاده از آن بسیار راحت و سریع مشکلات عمده گرد و غبار روی سنسور را برطرف نمود.