اختصاصی سایت عکاسی – به نظر می‌رسد در قرن حاضر تحولات فناورانه خصوصاً در حوزه‌ی سایبرنتیک و تصویر دیجیتال به حدی شتاب گرفته است که تنها یکی دو سال دوری از اتفاقات، برای حس تجربه‌ای مشابه به تجربه‌ی اصحاب کهف بعد از خوابی سیصد و نه ساله کافی است.
حدوداً ۳۰ سال پیش بود که دوربین‌های دیجیتال SLR در اواخر قرن بیستم به صورت تجاری تولید و فراگیر شد و کم کم بحث داغ آنالوگ یا دیجیتال بین عکاسان حرفه‌ای پا گرفت. شرکت ادوبی، نخستین نسخه‌ی فتوشاپ را ۲۸ سال پیش در دسترس عموم قرار داد (۱۹۹۰ میلادی) و تنها ۲۶ سال پیش بود که نخستین عکس بر روی صفحه‌ی وب آپلود شد (۱۹۹۲ میلادی). در همین دوران بود که تلفن‌های همراه نیز فراگیر شد و درست در اوایل قرن بیست و یک (۲۰۰۰ میلادی) نخستین تلفن همراهی که دارای دوربین عکاسی بود روانه‌ی بازار شد.
با گسترش سریع و بیش از پیش صفحات وب و فراگیری استفاده از کامپیوتر و اینترنت بین مردم، نخستین شبکههای اجتماعی در جهت تعامل و ارتباط کاربران در دهه‌‌های نخست قرن جدید شکل گرفت؛ شبکه‌ی اجتماعی فیسبوک در سال ۲۰۰۴ میلادی، یاهو سیصد و شصت درجه در سال ۲۰۰۵ میلادی، توییتر در سال ۲۰۰۶ میلادی و تلگرام در سال ۲۰۱۳ تأسیس شدند.
با گسترش شبکههای اجتماعی در کنار محتوای متنی، عکس‌های دیجیتال یکی از اصلی‌ترین محتواهای به اشتراک‌گذاری شده در شبکههای اجتماعی را به خود اختصاص می‌داد. تصاویر به اشتراک گذاشته شده طیف وسیعی از عکس‌ها با مضامین مختلف را شامل می‌شد؛ از عکس‌های خبری گرفته تا عکس‌های شخصی و خصوصی کاربران. گسترش استفاده از تصاویر عکاسی به تدریج سبب شد تا شبکه‌هایی اجتماعی شکل بگیرند که اساس کار خود را بر اشتراک تصویر گذاشته بودند.
در حال حاضر اینستاگرام با بالغ بر ۸۰۰ میلیون کاربر در سراسر جهان، یکی از اصلی‌ترین شبکههای اجتماعی عکس محور است که در سال ۲۰۱۰ تأسیس شد و در این مدت کوتاه توانست گوی رقابت را از شبکههای اجتماعی پیشین خود برباید. اینستاگرام با عنوانی مرکب از Instant Camera و Telegram، یک پیام‌رسان فوری از طریق عکس و دوربین به حساب می‌آید که به طور خاص برای استفاده در گوشی‌های تلفن همراه و ابزارهای مشابهی چون تبلت طراحی شده است.
بر طبق آمار سال ۲۰۱۷ روزانه بالغ بر ۵۰ میلیون عکس در شبکه‌ی اجتماعی اینستاگرام به اشتراک گذاشته می‌شود و از عکاسان آماتور تا عکاسان حرفه‌ای در آن حضور فعال دارند، به نحوی که میتوان گفت اینستاگرام در میان شبکههای اجتماعی یکی از تأثیرگذارترین آن‌ها بر معادلات حوزه‌ی عکاسی امروز است؛ از ظهور و فراگیر شدن شیوه‌های خاص تولید عکس تا حتی تغییراتی در ابزار عکاسی (برای مثال اضافه شدن دوربین به جلوی گوشی‌های همراه برای گرفتن عکس از خود یعنی سلفی) همه و همه در راستای پاسخ به نیازهای کاربرانِ این شبکههای اجتماعی است.
این تولید و استفاده انبوه از عکس و شکل‌گیری معادلات خاص عکاسی پیرامون شبکههای اجتماعی تنها به فضای مجازی محدود نمانده و تأثیرات محسوسی نیز بر مناسبات عکاسی امروز در فضای واقعی داشته است. هم اکنون که متن حاضر در حال نگارش است، سه نمایشگاه عکاسی مجزا با حضور بالغ بر ۲۰۰ عکاس، در سه گالری معتبر تهران، در حال برگزاری است که آثار ارائه شده در آن، عکس‌هایی است که نخستین بار در اینستاگرام به نمایش در آمده یا به منظور به اشتراک‌گذاری در اینستاگرام گرفته شده است؛ نمایشگاه‌هایی که به طور فزاینده سال به سال در حال گسترش است. همین مورد به خوبی نشان می‌دهد که فضای تولید و بازنشر عکس در شبکههای اجتماعی، خاصه اینستاگرام، چگونه به شکلی خزنده به لایه‌های مختلف کنش‌های مربوط به عکاسی وارد شده و نه تنها بر عکاسی تبلیغاتی و بومی (استفاده‌های روزمره از عکاسی توسط افراد آماتور) بلکه بر فضای عکاسی حرفه‌ای و هنری نیز تأثیر گذاشته است.
اگرچه عده‌ی زیادی بر این عقیده هستند که شبکه‌هایی اجتماعی همچون اینستاگرام تنها بستری برای ارائه‌ی محتوا و عکس هستند و ماهیت این فضا نه از پیش تعیین شده بلکه وابسته به نحوه‌ی فعالیت هر کاربر است اما نباید از یاد برد که محدودیت‌های خاصی که در این فضا وضع شده و امکانات مشخصی که برای کاربر در نظر گرفته شده (مثلا الزام به استفاده از قطع خاصی از تصاویر، محدودیت در تعداد کلمات، امکان گذاشتن ویدئو کوتاه یا بلند، لینک دادن به صفحات بیرونی، نحوه‌ی کامنت‌گذاری و ارزیابی محتوا تا ارائه‌ی محتواهایی مشخص توسط الگوریتم‌های پیچیده‌ی تجزیه تحلیل جستجوها و فعالیت‌های یک کاربر) همه و همه نقش خاصی در هدایت سلیقه و خواست کاربران دارد.
شواهد به خوبی نشان می‌دهد که واکاوی و کنکاش پیرامون چنین فضایی تا چه اندازه حیاتی و مهم است؛ شکل جدیدی از تولید و عرضه‌ی عکس که به طور شتابانی تنها در یک دهه گسترش و تحول پیدا کرده و تأثیرات مهمی را سبب شده است. عکاسان و علاقه‌مندان به مطالعات حوزه‌ی عکاسی برای بدست آوردن برآیندی درست از امروز رسانه‌ی خود و افق پیشروی آن نیاز است همچون دیگر مخاطبان شبکههای اجتماعی با این فضا بیش از پیش آشنا شده و بایسته است بر خلاف اکثر مخاطبان شبکههای اجتماعی با دیدی انتقادی و نه صرفاً ایجابی با آن برخورد کنند.
بدین منظور تصمیم گرفتیم تا به شکلی مبسوط، در قالب پرونده‌ای با نوشته‌هایی متعدد، از نقطه نظرهای مختلف بر فرایند عکاسی در شبکههای اجتماعی پرتو افکنیم و معادلات پیرامون این شبکه‌ها، به خصوص فراگیرترین آن‌ها، یعنی اینستاگرام را مورد نقد و بررسی قرار دهیم.
آنچه در این پرونده خواهید خواند طیف متنوعی از متون تألیفی تا ترجمه را شامل می‌شود. علاوه بر این از عکاسان مطرح و شناخته شده‌ی جهان خواسته‌ایم تا نظر خود پیرامون اینستاگرام، نحوه‌ی استفاده از این فضا و عکاسی برای اینستاگرام را برایمان بازگو کنند.
مطالب پرونده‌ی حاضر با عنوان «اینستاگرام؛ عکاسی در شبکههای اجتماعی» که در روزهای آتی به تدریج منتشر خواهد شد بدین قرار است:
• اینستاگرام و غوغای همسرایان عصر دیجیتال، نوشته‌ی مهدی حبیب‌زاده
• عمومی‌سازی امر خصوصی، اینستاگرام و دنیای هنر، نوشته‌ی بن بربریج با ترجمه‌ی هادی آذری
• عکاسان معروف جهان درباره‌ی اینستاگرام چه می‌گویند؛ طرح پرسش‌هایی پیرامون اینستاگرام و پاسخ عکاسان به آن (بخش اول – بخش دوم – بخش سوم – بخش چهارم)، گردآوری و ترجمه‌ی سحر عسکری
• اینستاگرام در خدمت هنر عکاسی یا آستیگماتیسم هنری؟؛ نقدی بر آنچه در اینستاگرام هنر نام دارد، نوشته‌ی رومینا آغنده
• در عصر اینستاگرام، مونالیزا به ما چه می‌گوید؟ شیوه‌های درک و دریافت آثار در عصر بازتولید دیجیتال، نوشته‌ی اسکات ری‌برن با ترجمه‌ی بهار احمدی‌فرد
• اینستاگرام و تدوام لحظه‌ی قطعی در قلمرو خدایگان عکاسی؛ چند روایت در بازخوانی اینستاگرام و کارکردهای آن، نوشته‌ی امید امیدواری
• اینستاگرام و کارخانه‌های حافظه‌روبی؛ شبکههای اجتماعی کاتالیزورهای تغییر ماهیت نوشته‌ی نجف شکری قبادی
• مشاهده از طریق نگریستن: یواخیم اشمید و هنر مبادله، نوشته‌ی جفری بچن با ترجمه‌ی پرهام تقی اف
در پایان از همه‌ی صاحب‌نظران دعوت می‌کنیم در صورتی که ایده و نظری پیرامون موضوع مورد بحث دارند (اینستاگرام؛ عکاسی در شبکههای اجتماعی)، مطالب خود را در چهارچوب مقالات و نوشته‌هایی مبسوط و منسجم جهت انتشار در سایت ارسال کنند، تا علاوه بر گسترش بحث از زاویه‌دیدهای مختلف، پرونده‌ی حاضر را غنای بیشتری بخشیم.
