نگاه عکاسانه فراتر از همه زیبائی‫های ظاهری

«عکس حاصل فرایندی است که با کمک لوازم عکاسی، یک تصویر بیرونی را به شکل ماندگار (چاپ بر روی کاغذ عکاسی و یا فایل های رقومی و دیجیتال) ثبت می‫کند. اما اثر عکاسانه، تصویری است که با نگاهی کاوش‫گر و با زبانی که خاص هنر عکاسی است، به بیان دغدغه‫ها و یافته‫های هنرمند عکاس می‫پردازد. عکس‫ها بیشتر به دنبال ثبت زیبائی هستد اما نگاه عکاسانه فراتر از همه زیبائی‫های ظاهری، به ورای تصاویر و زیبائی‫شناسی توام با تفکر نظر دارد.

  عکاسی در پی ثبت آنچه هست به وجود می‫آید و آثار عکاسانه در پی خلق. از این نظر تفاوتی ماهوی بین عکاسی و نگاه عکاسانه وجود دارد و هر چقدر فناوری‫ها و ابزارآلات، کاربران را بیشتر از مهارت‫ها و تخصصات فنی بی‫نیازتر می‫کنند، این تفاوت ارزش بیشتری پیدا می‫کند. عکاسی از بدو تولد فراز و نشیب‫های زیادی را پشت سر گذاشته است. ساده‫ترین این تحولات را می‫توان در اوج و افول نسبت رقابت آمیز عکس با نقاشی جستجو کرد.

  هنر معاصر در چند دهه اخیر به سرعت تغییر شکل و تغییر ماهیت داده است. برخی از کاربردهایش را به کلی از دست داده و بعضی کاربری‫ها و نمودهای تازه پیدا کرده است. این تغییرات اعم از شکلی و معنایی غیرقابل انکار و غیرقابل چشم‫پوشی است. مدیوم‫های تازه، مخاطبین متفاوت، اندیشه‫های خلاقانه، ‌ ساختارهای دگرگون شده اجتماعی و اقتصادی و… همه و همه فضای درونی و بیرونی آثار هنری را تحت تأثیر قرار داده است. عکاسی  به عنوان هنری نسبتاً جوان از جمله هنرهایی است که به جرأت تغییراتش را می‫توان سال به سال احساس کرد. تحولات و تطوراتی که از حوزه معنا و تعاریف پایه شروع شده و شامل تولید و تکنیک و البته پس تولید و ارائه هم می‫شود.

دو‫سالانه‫های عکس، که خود را حسب آیین‫نامه‫ها و روال معمول بینال‫ها، موظف به نمایش وضعیت هنر عکاسی در دو سال گذشته‫ی هر دوره برگزاری می‫دانستند، در حدود بیست و اندی سال پیش و ۱۲ دوره برگزاری، علی‫رغم موفقیت‫های بی‫شمار، تقریباً نتوانسته بودند خود را هم‫گام با پویایی عکاسی نشان دهند. (چرایی این وضعیت خارج از حوصله این بحث است و فرصتی دیگر می‫طلبد.)   

مهمترین ویژگی سیزدهمین دوسالانه عکس، درک همین فرایند ساده است و تلاش برای جبران این فاصله‫ای که به خصوص نسل تازه عکاسان از آن رنجیده خاطر بودند.

  پرداختن به ژانر و محصور شدن در آن ـ اگرچه شیوه‫ای پسندیده در نمایشگاه‫ها و مجموعه‫های عکس محسوب می‫شود ـ اما برای دوسالانه، با وظائف معلوم و فرانمایشگاهی، نقطه ضعفی بزرگ است که علاوه بر تشدید تأثیر سلائق شخصی هیئت انتخاب، حضور اتفاقات خلاقانه و پیشرو را دشوارتر می‫نماید و گزینش‫ها را محتاطانه‫تر می‫کند. بدیهی است که دوسالانه نباید و نمی‫تواند لخت‫تر و کسل‫تر از گالری‫های عکس باشد.

از دیگر ویژگی‫های بارز این دوره دوسالانه باید به مصون ماندن برایند نمایشگاه از محدودیت ژانر اشاره کرد. به طوری که دشوار بتوان ردی از یک دید پیش تعریف شده، ژانر و عنوانی مشخص و قطعی در گالری‫ها پیدا کرد. می‫توان باور کرد که به تعداد آثار ارائه شده؛ عکاس و نگاه عکاسانه در نمایشگاه مشارکت دارد. برخلاف دوره‫های متعددی که علی رغم تنوع نام ها، به لحاظ هنری و اجرایی امکان ترتیب همان نمایشگاه از آثار یکی دو عکاس دور از ذهن و غیرممکن نبود.

  در این دوسالانه هم عکس‫هایی از ژورنالیست نمایشگاهی و عکس‫های خیابانی به جمع آثار راه یافته و هم بازسازی تابلو عصر عاشورا. هم عکس‫های فرمالیست شب ادراری و هم دفتر خاطرات. حتی جنگل گلستان (این فیلم هیچ وقت ظاهر نشد) کنار گذاشته نشده است.

  چیدمان جسورانه و ارائه آثار این دوره را به هیچ وجه نمی‫توان نادیده گرفت. نمایش فقط دو اثر در گالری شماره ۲ موزه هنرهای معاصر، اگر نه بی سابقه، حداقل کم سابقه است. در حالی که در نگاهی ساده‫تر شاید انتخاب آثار بیشتر و نمایش فشرده‫تر آن‫ها رضایت تعداد بیشتری از شرکت کنندگان را فراهم می‫کرد. اما برگزارکنندگان، رعایت استانداردهای نمایش را فدای این رضایت زودگر و سطحی نکرده‫اند. کم و بیش این شیوه چیدمان در همه نمایشگاه دیده می‫شود. چه آنجا که تصویری از یک تجمع یا فضای خالی با ابعاد بزرگ نصب شده و چه آنجا که مجموعه ۵ فریمی خانه پدری در یک قاب جا داده شده است. آزادی بیشتر و حق انتخاب پذیرفته شدگان برای مراحل فنی آماده‫سازی عکس‫ها هم بار زیادی در اجرا ایجاد می‫کند که در این دوره مورد توجه قرار گرفته است. همچنین تمرکز بر گزاره نویسی عکس‫ها. 

استقبال از دوسالانه عکس با فاصله چند روز از پایان نمایشگاه بزرگ ۱۰ روز با عکاسان نشان می‫دهد؛ ماهیت و جاذبه‫های دوسالانه با هر نمایشگاه عکس دیگری متفاوت است و برای هر یک باید جایگاه و ظرفیتی مستقل فرض کرد بدون اینکه هر یک از این الگوهای مختلف موجب تضعیف دیگری شود.

   پر واضح است که این دوسالانه هم کامل و خالی از اشکال و انتقاد نیست. اما پیش از آنکه نویسنده را متهم به بی اطلاعی از ایده‫آل‫های جهانی کنید، باید گفت؛ حرکت به سمت مسیر تازه و درست ـ بعد از چندین تجربه قابل نقد ـ به تنهایی قابل ستایش است و صد البته رسیدن به آرزوها و آرمان‫های هنری جز با جهت‫گیری درست، تلاش، استمرار و اصلاح پویا به دست نیامدنی است.»