تمام دبیران قبلی دوسالانه عکس ایران بغیر از یک دوره، با حضور در نشست علمی سیزدهمین دوسالانه عکس به مرور اتفاق‌های گذشته و کارنامه ۲۷ ساله این رویداد هنری پرداختند.

به گزارش روابط عمومی انجمن عکاسان ایران، آخرین نشست علمی سیزدهمین دوسالانه عکس ایران با موضوع «دبیران سالانه‌ها و دوسالانه‫های عکس ایران» عصر چهارشنبه، ۱۵ بهمن در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد. مسعود زنده روح کرمانی، رئیس هیات مدیره انجمن عکاسان ایران مدیر این جلسه بود و دبیران دوسالانه‌های عکس شامل علی قلمسیاه، مجتبی آقایی، سیف الله صمدیان و اسماعیل عباسی در آن شرکت کردند.

زنده روح کرمانی در ابتدای این نشست به تشریح دوسالانه‌هایی که تاکنون برگزار شده‌اند، پرداخت: «متاسفانه در مورد دوسالانه‌هایی که برگزار شده است، اطلاعات خیلی کمی داریم. اولین نمایشگاه سالانه عکس ایران با موضوع آزاد در دی ماه سال ۶۶ در موزه هنرهای معاصر تهران افتتاح شد و از مدارک موجود اینطور برداشت کرده‌ایم که دبیری برای آن عنوان نشده و غلامرضا نامی مسئولیت نمایشگاه و منصور سلیمانی هم ریاست نمایشگاه را برعهده داشته است. دومین نمایشگاه سالانه عکس در آذر ۶۷ تنها با یک بخش آزاد برگزار شد و عنوانی هم از دبیر آن ذکر نشده است. سومین سالانه اسفند ۶۸ با موضوع آزاد در دو بخش تک عکس و مجموعه عکس با دبیری علی قلمسیاه برپا شد. اطلاعات مربوط به این سه دوره خیلی کم است و کتابی از آن‌ها چاپ نشده است.»

او در مورد دیگر دوره‌ها گفت: «چهارمین نمایشگاه عکس در دی ماه ۷۰ پس از دو سال وقفه با دبیری سیف الله صمدیان با موضوع آزاد به صورت تک عکس و مجموعه عگس برگزار شد. در آن سال برندگان در دو بخش برگزیدگان و ممتاز‌ها انتخاب شدند و در اریبهشت ۷۲ پنجمین دوسالانه به دبیری احمد ناطقی برگزار شد. در این دوره موضوع آزاد با کارایی عکاسی خلاقه و هنری در دو بخش تک عکس و مجموعه عکس برپا شد و سه گروه پنج نفره به عنوان رتبه‌های اول تا سوم معرفی شدند. نکته جالب در مورد ششمین دوسالانه این است که نامش تغییر کرد. طی ۲۷ سالی که از عمر دوسالانه عکس می‌گذرد در چندین دوره نام دوسالانه عوض شده است. ششمین دوره با عنوان اولین نمایشگاه بین المللی عکس ایران با دبیری مجتبی آقایی و موضوع مستند اجتماعی و ابداعی در شهریور ۷۳ برگزار شد. در شهریور ۷۵ نیز هفتمین دوسالانه عکس به صورت بین‌المللی به صورت هزمان در موزه هنرهای معاصر تهران، فرهنگسرای نیاوران و مجموعه فرهنگی هنری آزادی با موضوع مستند اجتماعی و ابداعی و آزاد با دبیری مجتبی آقایی برگزار شد. طولانی‌ترین زمان برگزاری دوسالانه‌ها همین دوره است که از سوم شهریور تا ۲۰ آبان روی داد و با احتساب ایران، ۵۸ کشور در این رویداد شرکت کردند.» 

زنده روح کرمانی در مورد دوره‌های هشتم تا سیزدهم عنوان کرد: «هشتمین دوسالانه باردیگر به هشتمین نمایشگاه بین المللی عکس تغییر نام داد و در شهریور ۷۷ با دبیری مجتبی آقایی در سه بخش ابداعی، مستند اجتماعی و آزاد با حضور ۵۹ کشور برگزار شد اما از این دوره یک وقفه شش ساله در برپایی دوسالانه اتفاق افتاد تااینکه در سال ۱۳۸۳ نهمین دوسالانه با عنوان دوسالانه عکس تهران برگزار شد. بخش بین المللی آن حذف و با گرایش هنری و خلاقانه به دبیری بهمن حلالی برگزار شد. در این دوره کشمکش‌های زیادی بوجود آمد و بعد از آن شکل برپایی دوسالانه در موزه هنرهای معاصر تهران تغییر کرد. دهمین دوسالانه عکس ایران با عنوان نمایشگاه دوسالانه‌های عکس ایران درآبان ۸۵ در موسسه فرهنگی هنری صبا با هشت گرایش طبیعت، خلاقانه، معماری، پرتره، صنعتی و تبلیغاتی، مستند اجتماعی، خبری و بخش ویژه با ۲۷ داور برگزار شد. در این دوره ماه هنر عکاسی با برپایی نشست‌های عکاسی شکل گرفت.» 

رئیس هیات مدیره انجمن عکاسان ایران اظهار کرد: «دور بعد با عنوان یازدهمین دوسالانه ملی عکس ایران با تغییرات بیشتری با سه سال تاخیر به صورت همزمان در موسسه فرهنگی هنری صبا و یزد برگزار شد. در آن زمان درگیری‌هایی به دلیل تغییر مدیریت میان دبیر، شورای سیاستگذاری و مدیر وقت مرکز تجسمی اتفاق افتاد و اولین دوره‌ای بود که اسماعیل عباسی به عنوان دبیر دوسالانه انتخاب شد. دوسالانه در دو بخش تک عکس و مجموعه عکس با موضوع آزاد بود و برای اولین‌بار یک لوگوآرم برای دوسالانه طراحی شد. بعد از آن دوازدهمین دوسالانه به فاصله سه سال به دلیل درگیری میان انجمن با مدیرورقت در یزد و خانه هنرمندان تهران برگزار شد. در سیزدهمین دوسالانه هم مرکز هنرهای تجسمی مسئولیت را به انجمن سپرد که بعد از هشت سال دوسالانه به موزه هنرهای معاصر بازگشت.»

در ادامه قلم سیاه که دبیری اولین دوره‌های این رویداد را برعهده داشت، در مرور اتفاقات ان سال‌ها گفت: «بازگشت به خاطره شفاهی و بیان آنچه گذشت، برایم کار مشکلی است. نمایشگاه سالانه عکس به سال‌های ۶۳ و ۶۴ برمی‌گردد که نمایشگاهی از آثار من با عنوان «با طبیعت» در موزه هنرهای معاصر برگزار شد. قرار بود این نمایشگاه ۱۵ روزه تمام شود اما ۴۰ روز به طول انجامید و بحث‌هایی با مدیر وقت مجموعه آقای سلیمانی در مورد برگزاری نمایشگاه سالانه عکس آغاز کردیم. از سال ۶۳ تا ۶۶ جلسات متعددی برگزار شد و سیف الله صمدیان و محسن راستانی هم در این جلسات حضور داشتند. اعتبار مالی وجود نداشت و شرایط بسیار سخت بود. غلامرضا نامی که معاون هنری موزه بود ماموریت پیدا کرد تا تعدادی از عکاسان را دور هم جمع کند و بالاخره طی یک حکم داخلی، من را که فراغت بیشتری داشتم مامور کردند، فراخوان و سیاستگذاری‌های نمایشگاه را تدوین کنم و دبیری اجرایی را عهده دار شود.»

او در مورد جزئیات اولین دوره دوسالانه عنوان کرد: «۹ نفر برای انتخاب و پنج نفر برای داوری عکس‌ها انتخاب شدند. از ۹ نفر داور، افرادی که اسامی آن‌ها یادم مانده شامل مسعود معصومی، محمد کاشفی، مرحوم ابراهیم هاشمی، دهقانپور، احمد عالی، محمود کلاری، عبدالله مجتهد کاشانی بودند. در بخش داوری سه نفر عکاس مطرح و دو نفر غیرمطرح در عکاسی انتخاب کردیم که شامل مرتضی ممیز و صفایی که استاد فلسفه زیبایی‌شناسی دانشگاه تهران بود. فراخوان منتشر شد. تفکر در مورد مسیر عکاسی چالش برانگیز بود و چیزی به نام عکاسی هنری با کیفیتی که الان مطرح می‌کنیم، نبود. در بخش عکاسی خلاقانه هم تکنیک‌های خلاقانه تاریکخانه‌ای روی صحنه می‌رفت. نگاه جدی به عکس‌های سیاه و سفید کوچک بود که بزرگ‌ترین قطع، ۳۰ در ۴۰ سانتی متر بود و اگر کسی کارش را بزرگ‌تر عرضه می‌کرد، آفت به شمار می‌رفت چون این تفکر حاکم بود که اگر عکس قدرت داشته باشد، در قطع کوچک هم خودش را نشان می‌دهد. در دوره دوم هم همین شیوه دنبال شد و در دوره سوم رسما عنوان نمایشگاه ثبت شد.»

سیف الله صمدیان که دبیری دوره چهارم را برعهده داشت، گفت: «تن‌ها حسن دوسالانه‌ها برای من این است که خیالم راحت شد که نمی‌توان در موزه و با دولت کار کرد و تکلیفم مشخص شد، به همین دلیل به سراغ مجله تصویر رفتم که در ابتدا نام آن عکاسی بود اما دلیل حس دورشدن از اینجا برای من برای این نبود که موزه فضای خوبی ندارد بلکه مدیریت و نگاه فرهنگی دچار هیجانات انقلابی بود و هنوز هم جایگاه فرهنگ به درستی معلوم نشده است. همیشه گفته‌ام سیاست زدگی فرهنگی بر همه چیز حاکم است. در هر دوره با توجه به کسی که دبیر بوده است، امکاناتی برای نمایشگاه رقم خورده و کار عکاسی الان به جایی رسیده که حتی از سه دوره اول کاغذ مکتوبی نمانده است. در آن دوره بدون اسکن و با دوربین‌های لیتوگرافی کار چاپ کتاب را پیش بردیم و در دوره بعد آقای ناطقی توانست بودجه میلیونی برای دوسالانه بگیرد و یک کتاب چهاررنگ منتشر کرد اما در دوره من یک کتاب تک رنگ مشکی چاپ شد. در آن دوره مفهوم داوری مستقل در ذهنمان بود و چون این اتفاق نیفتاد شب اختتامیه قهر کردم و دیگر به موزه نیامدم.»

احمد ناطقی، دبیر دوره پنجم را برعهده داشت که در جلسه شرکت نکرد و پس از ان نوبت به مجتبی آقایی رسید. او که دبیری چهار دوره دوسالانه را انجام داده است، گفت: «وقتی من دبیر دوسالانه شدم، بحث برسر بودن یا نبودن این جریان نبود بلکه می‌خواستیم ببینیم رویکرد و مسیرمان را مشخص کنیم. از دوره من نمایشگاه از حالات سالانه به دوسالانه تبدیل شد به این دلیل که فرصت مناسبی برای برگزاری ان به صورت بین‌المللی ایجاد شود. آن موقع در مجله عکس بودیم و این مجله نمایندگی فدراسیون عکاسی (فیاپ) را داشت. از طریق این پیوند توانستیم دوسالانه را تحت گواهی فیاپ مورد حمایت قرار دهیم. آن‌ها آیین‌نامه برگزاری یک برنامه بین المللی را برایمان فرستادند. فیاپ تقویمی داشت که در ابتدای سال میلادی نمایشگاه‌ها را منتشر می‌کرد و از این طریق ۵۸ کشور در دوسالانه شرکت کردند که البته جریان اجرایی آن خیلی سخت بود. در دوره ششم روزنامه همشهری، ویژه نامه‌هایی برایمان چاپ کرد و کل کشور درگیر موضوع عکاسی شد. اما در دوره دهم با وجود اینکه کتاب حتی ماکت بندی هم شده بود، منتشر نشد.» 

او همچنین گفت: «تا زمانی که من دبیر بودم هیچگونه دخالتی در تصمیم گیری‌های ما انجام نشد و فضای اعتمادی وجود داشت که خیلی خوب بود. دوسالانه عکس را نباید به یک گرایش خاصی مصادره کرد. می‌توانیم برخی گرایش‌ها را در چند گروه تقسیم کنیم تا کارنامه عکاسی کشور در دوسالانه نمایش داده شود.» 

سخنران بعدی اسماعیل عباسی بود که دبیری دوسالانه عکس را از دوره یازدهم تا به امروز برعهده داشته است: «وقتی می‌خواهیم در مورد گذشته‌ها صحبت کنیم، خاطرات تلخی یادمان می‌آید. صحبت آقای صمدیان در مورد بحث دولتی کاملا درست است منتهی بحث ما دولت نیست، بحث این است که دولت دارای ساختارهایی است که برای اجرای یک دوسالانه عملا درجاهایی تناقض پیدا می‌کند مثل اینکه بودجه آن مشخص نیست. من تا الان به جز دوره یازدهم هیچ سندی در مورد هزینه‌ها امضا نکرده‌ام. نمی‌دانم چقدر خرج می‌شود و همیشه هم از حساب خودم برای دوسالانه هزینه‌هایی کرده‌ام. سه بار استعفا داده‌ام و تنها باری که استعفا ندادم اینبار بود. در دوره مدیریت اقای سمیع آذر استعفا دادم و بعد از آن هم دو بار دیگر استعفا دادم.» 

او ادامه داد: «خوشحالم که امسال دوسالانه عکس تمام می‌شود و امیدوارم اگر در بیرون از اینجا دوسالانه‌ای برگزار می‌شود، بدون کمک دولت باشد چون شما وقتی در جایی قرار می‌گیرید که دولت هزینه را می‌دهد، باید انتظارات او را هم براورده کنید. از آن طرف شورای سیاستگذاری وارد کار می‌شود که خواسته‌هایی دارد و عملا می‌بینید در میان ماجرایی قرار دارید که باید پاسخگوی افراد زیادی باشید و به ایده آل‌های خودتان هم نرسیده‌اید. با این شکل، دوسالانه برای دولت یک وظیفه اداری و اجرایی و خواسته‌های ما با مشکل روبرو می‌شود مثلا امسال تنها سالی بود که در انتخاب عکس‌های دوسالانه دخالتی صورت نگرفت ولی بار‌ها چنین اتفاقی پیش امده و با اینکه داور‌ها خیلی مراقب هستند اما گفته شده فلان عکس نمی‌تواند روی دیوار برود. بنابراین من فکر می‌کنم برای برگزاری یک دوسالانه ایده آل باید سیستمی خارج از سیستم دولتی باشد و بودجه مطلقا از طریق دولت تزریق نشود.»