چندی پیش از سوی آقای مجیدی، از دوستان عزیز عکاس شهر اراک پیشنهادی مبنی
بر برگزاری یک نمایشگاه غیررقابتی عکس با موضوع "زمان" مطرح شد که با توجه
به ویژگی‌های این موضوع و احتمال وقوع رخدادی ارزشمند در حیطه ی عکاسی به
این دوستان قول همکاری دادم. با این همه، به دلیل مشغله‌های کاری بنده و
ضرورت اعلام شرایط فراخوان در زمان مقرر و به هر حال عدم هماهنگی های
لازم، نتیجه بدانجا انجامید که متنی نابسنده و تا حدودی مبهم در رسانه‌ها
به چاپ رسید. +
اینک،
تا آنجایی که مسئله به انگیزه حضور بنده به عنوان داور در این نمایشگاه، و
به همین دلیل، تا جایی که مسئله به رسانه‌ی عکاسی و مقتضیات تجسمی آن
برمی‌گردد، لازم می‌دانم تا در حد استنباط خود نکات کوچکی را برای روشن تر
شدن سویه‌ی موضوعی این نمایشگاه برای مخاطبین احتمالی یادآور شوم:
همانطور که می‌دانیم یکایک رسانه‌های تجسمی، از نقاشی و مجسمه
سازی گرفته تا همه‌ی انواع هنرهای جدید، در ذات خود به ناگزیر با مفاهیمی
چون زمان و مکان در ارتباط‌اند. این مسئله نه تنها در رسانه‌ی عکاسی نیز
صادق است بلکه شاید بتوان به شکلی ویژه‌تر عکاسی را همبسته‌ی مفاهیم زمان
مندی و مکان مندی در نظر گرفت. به عبارت دیگر، آنجا که یک عکس "گرفته"
می‌شود، این تصویر بنا بر شیوه‌ی تولیدی خود به شکلی مشخص ما را به مقطع
زمانی و مکانی دقیقی ارجاع می‌دهد و هر عکس، هر چقدر هم انتزاعی، بیانگر
زمان و مکان خلق خویش است؛ و آنجا که یک عکس "ساخته" می‌شود، هر قدر هم
ناخواسته، سویه‌های ارجاعی خود را به چالش می‌خواند.
اما در کنار اینکه می‌توان زمان و مکان را به واقع عناصری ساختاری
در تولید عکس دانست تاریخ رویکردها و نگرش‌های عکاسانه به شکل اختصاصی‌تری
نیز با مفهوم زمان درگیر بوده است: آنجا که هنرمندان عکاس در آثار خود
مفهوم "زمان" را به عنوان موضوع کار خود برگزیده‌اند و یا بر سویه‌ی زمانی
عکس‌های خود تأکیدی ویژه داشته‌اند.
از این بابت می‌توان در دوره‌های گوناگون تاریخی، از گذشته تا به
امروز، تجربیات تکنیکی اولیه‌ی ادوارد مایبریج (Eadweard Muybridge) و
اتین ژول ماری (Etienne-Jules Marey) در به تصویر کشیدن مراحل حرکت
سوژه‌های متحرک؛ تجربیات تاریکخانه‌ای و تکنیک‌هایی چون نوردهی‌های مضاعف
عکاسان نردیک به جنبش‌های آوانگارد نیمه‌ی اول قرن بیستم که بویزه تحت
تأثیر سبک‌های فوتوریسم و کوبیسم قرار داشتند همچون ورتوگراف‌های
(Vertograph) آلوین لنگدون کابورن (Alvin Langdon Coburn)، براگاگلیا
(Anton Bragaglia) و…؛ سیر عکس‌های لحظه‌ای یا اسنپ شات‌ها، و در ادامه،
شکل گیری مفهوم "لحظه‌ی قطعی" کارتیه برسون (Henri Cartier-Bresoon) به
مثابه ارائه‌ی بیانی عکاسانه از زمان؛ ابداعات تکنیکی هارولد اجرتون
(Harold edgerton) در رؤیت پذیر ساختن مقاطع زمانی ویژه‌ای که تنها با
بیان عکاسی تصویر شدنی است؛ فتومونتاژهای جری اولزمن (Jerry N.Uelsmann)
در برهم زدن تداعی‌های زمانی معمول و عادت شده؛ تجربیات پولاروید و
چیدمان‌های عکسی دیوید هاکنی (David Hockney) در بدست دادن تصویری غیرخطی
و چندزمانه در آثار خود؛ تلاش‌های دوئین مایکلز (Duane Michals) در کاربست
تکنیک‌های عکاسی و بدست دادن تصاویری همچون فتوسکوئنس یا عکس‌های متوالی
برای طرح روایات داستانی خطی، غیرخطی، چند لایه، دورانی و…؛ تلاش‌های
عکاسانه مایکل آکرمن (Michael Ackerman) در خلق عکس‌هایی که بر وجوه
بی‌زمانی و بی‌مکانی تأکید دارند؛ مجموعه‌ای همچون "خواهران براون" نیکلاس
نیکسون (Nicholas Nixon) که عکاس در آن کوشیده تا روایتی مختص عکاسی برای
بیان گذر عمر آدم‌ها ارائه دهد؛ تجربیات دست کاری‌های دیجیتالی اوا
لوترلین (Eva Lauterlein) در برساختن چهره‌های جدید با استفاده از
پرتره‌هایی که در مقاطع زمانی متوالی اما متفاوت از یک چهره تهیه شده‌اند
و… اشاره کرد که بی‌تردید نمونه‌های بسیار دیگری را نیز می‌توان به
موارد برشمرده افزود.
در این شرایط، موضوعیت اصلی این نمایشگاه را باید در توجه ویژه‌ی
هنرمندان به سویه‌های گوناگون مفهوم زمان و تلاش‌هایی دانست که با کاربست
همه‌ی امکانات رسانه‌ی عکاسی در این راه به کار می‌گیرند. از استنباط‌های
شخصی نسبت به مفهوم زمان گرفته تا به بحث گذاردن یا حتی به چالش کشیدن
رابطه‌ی میان رسانه‌ی عکاسی و زمان. به همین دلیل همه‌ی علاقه‌مندان در
ارائه‌ی هرگونه تدبیری در شیوه‌ی تولید و ارائه‌ی آثار خود آزادند. افزون
بر این، شرکت کنندگان می‌توانند در صورت لزوم از هرگونه امکانات توضیحی و
متنی نیز برای روشن شدن دیدگاه‌های خود در کنار آثارشان بهره‌گیرند.
