نشریه دانشجویی برای شماره بعدی خود موضوع سیاستهای حافظه[۱] و تصویر عکاسانه را انتخاب کرده است.
۱
حافظه اساس هویت انسان است؛ خواه در سطح فردی یا اجتماعی و اهمیت این یادآوری/فراموشی است که حافظه را به ابزاری برای اعمال قدرت و سیاست‌ورزی‌ها بدل میکند. در واقع همه چیز در گذشته است هر چه می‌دانیم در گذشته است، هرچه یادگرفته‌ایم از گذشته بوده، اخبار حتی در فوریترین شکل آن، اتّفاقی است در گذشته و آنچه به این آگاهی از گذشته اعتبار و اهمیت می‌بخشد، تفسیرهای این آگاهی‌هاست. آنچه تعیین میکند چه چیزی را باید بدانیم و چه چیزی را نه همین تفسیرهاست. (چه عکسی باید دیده شود و چه عکسی نه و کدام عکس چطور خوانده شود و چطور نه؟)
انسان همواره سوژهای زبانمند است که چون هم سوژه است و هم زبانمند، سیّاس هم هست. فعل انسانی هماره سیاسی است. گذشته اصیلی وجود ندارد و حافظه و تاریخ چه در شکل فردی و چه جمعی آن روایاتی برساخته و سیاسی هستند؛ سیاسی به این معنا که عملی انتخابی و براساس منافع سوژه سیاست ورز در حال رخ دادن است.
۲
امروزه با فراگیری فرهنگ توده‌وار، گرایش به تاریخ‌های عامه‌پسندِ در فیلم و مستند تاریخی و آنچه در شبکه‌های اجتماعی و رسانههای جمعی منتشر میشود که عمدتاً متکی به عکس‌ها هستند بیشتر شده است؛ در این میان، عکس چون یادیاری[۲] برای ذهنِ فراموشکار، در شکل‌گیری حافظه نقش چشمگیری دارد؛ به عبارتی تاریخ از جایی آغاز میشود که فراموشی رخ داده است. یادآوری، خود، «تفسیر» است. تفسیر، به کمک واژگان (متن) معنای آرشیو را مشخص میکند و نه تنها دسته‌بندی‌های گذشته را هدفمند می‌سازد که اساساً برداشت امروز و اکنون را نیز متأثر میکند.
در مقوله‌ی دیگر و فراتر از شخص، یعنی در گروه نیز، این تفسیرگری صورت می‌گیرد: جایی که گفتمانی حاکم، گروه یا طبقه‌ای را تعریف میکند و تاریخ آن گروه را هدفمند می‌سازد: مانند دوره پهلوی اول که سیاست حاکمیت نوپا برای یکدست‌سازی و تاریخ‌سازی طبقه متوسط جدید، تمرکز روی ناسیونالیسمِ تاریخی بود و در این راستا، تاریخ‌سازیای مبتنی بر ناسیونالیسم مورد توجه قرار گرفت و گفتمان‌های متعارض با حاکمیت نوپای آن دوران، به حاشیه رانده شد. این تفسیر همان سیاستی است که به کمک واژگانْ معنا، مفهوم و کارکردهایی را با توجه به زمینه‌های موجود در تصاویر به آن الصاق میکند یا تفسیری را بیشتر از دیگر تفاسیرِ موجود مورد اهمیت قرار می‌دهد.
۳
تصور عمومیِ شفافیت عکس، آن را به‌جای روایت علیّت تاریخ نشانده و به یک لحظه بخصوص فرومیکاهد؛ فروکاهشی که مصرّانه تاریخ را در یک قاب فشرده میبیند و آن قاب را نماینده یک دوره زمانی؛ این واقعیت در کنار روایتگریِ ناقص عکس، آن را به امکانی بالقوّه برای تفاسیر گوناگون و سیاستورزی میان این تفاسیر بدل میکند. مرز تفاسیر عکس همیشه از قاب بیرون میزند.
با بررسی تاریخ عکس و عکاسی می‌توانیم به سراغ این پرسش‌های آینده‌نگرانه برویم که: عکاسی به چه شکلی می‌تواند ادامه داشته باشد؟ جایگاه عکس در فرهنگ حافظه در آینده چگونه می‌تواند باشد؟ نقش سنّتی عکاس در مقام یک اپراتور نخبه، امروزه به چه شکل و چقدر قابل اعتناست؟ راهکارها برای درک و آگاهی از سیاستهای حافظ‌های متمرکز بر عکس چگونه می‌تواند باشد؟
۴
در این شماره از کالوتیپ، با اتّکا به تلاش‌های شماره‌های پیشین‌مان، به موضوع «سیاستهای حافظه و تصویر عکاسانه» خواهیم پرداخت. پژوهش‌های قبلی در این زمینه به زبان فارسی، طبق بررسی‌هایمان، متأخر هستند و تا آنجایی که به عکاسی و تصاویر عکاسانه مربوط باشند، به شکل جدی پژوهش نشده است. با توجه به ماهیت عکس و وضعیت عکاسی در حال حاضر ایران، به ضرورت‌هایی در انتخاب این موضوع پی بردیم تا هم با رجوع به گذشته و هم امکان‌های عکاسی در شرایط امروزه، پرسش‌ها و بررسی‌هایی به شکل جمعی انجام دهیم تا بستری برای امر نو در عکاسی ایران فراهم کنیم.
موضوعات پیشنهادی:
- سیاستهای حافظه و عکاسی: سیاستهای حافظه فردی و جمعی
- نقش عکس در سیاستورزی روایت تاریخ
- پساحافظه و عکاسی
- عکاسی و نوستالژیکسازی تاریخ
- عکس، نوستالژی و مواجه با شرایط بحرانی
- عکاسی، دیاسپورا و جغرافیای نوستالژی
- عکس، نوستالژی خانوادگی (خانگی) و حافظه جمعی
- تروما، سیاست حافظه و عکس
- تروما و عکس درمانی
- روایتگری رمانتیک تاریخ و نقش عکس در آن
- هویت‌سازی تصویری و جراحی تاریخ
- تصویر(رسانه): پوپولیسم، پروپوگاندا و روایت جعلی تاریخ
- ابژه نسلی در تصاویر عکاسی
- و دیگر موارد مرتبط با موضوعات پیشنهادی، متن فراخوان و موضوع این شماره
منابع پیشنهادی برای مطالعه:
- ذکائی، محمد سعید. (۱۳۹۱) مطالعات فرهنگی و مطالعات حافظه، مجله مطالعات اجتماعی ایران (دوره پنجم، شمارهسوم). تهران، ایران.
- ذکائی، محمد سعید، والا، مسیحا (۱۳۹۸) سیاست حافظه، حافظه فرهنگی و ترومای فرهنگی در تاریخ معاصر ایران، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات (سال شانزدهم، شماره ۵۹). تهران، ایران.
- ذکائی، محمد سعید، والا، مسیحا (۱۴۰۲) حافظه، روایت و بحران هویتی ممتد در ایران پس از انقلاب، فصلنامه علمی جامعه، فرهنگ و رسانه (سال دوازدهم، شماره ۴). تهران، ایران.
- مریدی، محمدرضا، حسن کاویار، طیبه (۱۳۹۸) کشمکش‌های گفتمانی حافظه-فراموشی در مجموعه عکس «به روایت یک شاهد عینی» اثر آزاده اخلاقی، پژوهش‌های انسانشناسی ایران (دورۀ ۹ ، شمارۀ ۲) تهران، ایران.
- صارمی، نسترن. (۱۳۸۹) تاریخ ها و هویتهای متکثر: چگونه حافظه جمعی در رسانههای تصویری جدید ساخته می‌شوند، حرفه هنرمند (شماره ۵۹) تهران، ایران.
- سکولا، آلن. (۱۳۷۷) درباره ابداع معنای عکاسانه (مترجم کاوه میرعباسی). تهران، ایران: مجله عکسنامه
- سکولا، آلن. (۱۳۸۸) بایگانی و تن (مترجم مهران مهاجر). تهران، ایران: نشر بان
- رانسیر، ژاک. (۱۳۹۳) سیاستورزی زیبایی شناسی (مترجم فتاح محمدی). زنجان، ایران: نشر هزاره سوم
- میلر، سالی. (۱۴۰۱) عکاسی معاصر و نظریه (مترجم مهدی مقیم نژاد). تهران، ایران: نشر گیلگمش (تاریخ انتشار به زبان اصلی ۲۰۲۰)
- میزتال، باربارا. (۱۳۹۹) درآمدی بر جامعه شناسی حافظه (مترجم محمد رسولی). تهران، ایران: نشر تیسا
- Grave, Johannes. (2019) The Politics of Pictures: Approaching a Difficult Concept, Social Epistemology (33, no.5, 442-451)
مطالب میتوانند در قالب‌های زیر باشند:
- گفت وگو
- مقاله
- جستار
- ترجمه
لطفا پیش از آغاز فرآیند نگارش موارد بالا، پیشطرح خود را تا تاریخ ۱۰ اسفندماه ۱۴۰۲ به دو طریق زیر برای ما ارسال نمایید.
تلگرام : ۰۹۱۹۳۳۷۳۶۷۲
t.me/Shapourian_A
ایمیل: calotype@art.ac.ir
تلگرام کالوتیپ
اینستاگرام کالوتیپ
[۱] Politics of memory
[۲] mnemonic