راه حل مشکل عمق میدان در ماکروگرافی

پیش‌درآمد:
حتما می‌دانید که چالش‌ مهم در تهیه عکس‌های ماکرو، مساله عمق میدان است. عمق میدان در عکس‌های ماکرو بسیار اندک است. این مشکل، در بزرگنمایی‌های نزدیک به ۱:۱ و بزرگنمایی‌های فراتر از آن، به اوج خود می‌رسد. برای مقابله با این مشکل، مجبور به استفاده از دیافراگم‌های بسیار کوچک ۱۶-۱۹ و حتی در برخی موارد تا ۳۰ خواهیم بود. اما صرفنظر از محدودیت‌های چنین دیافراگم‌هایی (نظیر مشکلات اپتیکی لنز و محدودیت نورسنجی)، گاهی حتی این دیافراگم‌ها نیز مشکل را حل نمی‌کنند. همچنین توصیه می‌شود که موضوع به موازات سطح لنز باشد تا این مشکل کمتر خودنمایی کند اما حتما تجربه کرده‌اید که در چنین مواردی کوچکترین برجستگی یا فرورفتگی در سطح موضوع، خود مشکل ساز خواهد بود.

حدود ۳ سال پیش مطلبی در سایت منتشر شد (+) که به بحث در مورد رفع مشکل عمق میدان در عکس‌های ماکرو می‌پرداخت. مطلب حاضر را می‌توان به نوعی ادامه آن مقاله در نظر گرفت.

راه حل:
راه‌حل قطعی این مساله، استفاده از چندعکس و ترکیب آنهاست. اما در عمل، این کار به آسانی گفتن آن نیست. روش معمول، استفاده از چند لایه در Ps و ادغام با استفاده از ماسک است. این روش هم سخت است هم وقت گیر و هم غیردقیق.

راه حل جایگزین:
نرم‌افزارهای مفیدی در این زمینه وجود دارند که استفاده از آن‌ها منجر به نتایج دقیق و سریعی می‌گردد.

روش کار:

الف- تهیه عکس
برای تهیه عکس‌ها نکات زیر را در نظر داشته باشید:

– استفاده از سه‌پایه محکم، دکلانشور (یا remote و یا Self-timer) الزامی است. استفاده از قفل آینه می‌تواند بسیار مفید باشد.
– نورسنجی به صورت دستی تنظیم شود. دیافراگم را در حدی که شرایط نور و وضعیت اپتیک لنز اجازه می‌دهد، کوچک انتخاب کنید.
– فوکوس:
همانگونه که حدس زده‌اید در این روش عکس‌های مختلف را طوری تهیه می‌‌کنیم که در هر یک قسمتی از موضوع در فوکوس باشد. بنابراین به نظر می‌رسد که باید با فوکوس دستی چند عکس با فواصل فوکوس مختلف، از موضوع تهیه کنیم. اما یک نکته در این میان وجود دارد: در عکاسی ماکرو با فرض ثابت بودن دوربین و موضوع، تفاوت فاصله فوکوس بر مقدار بزرگ‌نمایی موثر است. این مساله بخصوص وقتی موضوع خیلی به لنز نزدیک باشد کاملا واضح است. به عبارت دیگر با این روش چند عکس خواهید داشت که در آنها اندازه موضوع متفاوت خواهد بود. همچنین میدان دید نیز ممکن است در عکسهای متوالی، تفاوت داشته باشند. هرچند برخی نرم‌افزارها قادرند با تغییر اندازه عکس‌ها و سایر اصلاحات هندسی بر این مشکل غلبه کنند. اما توصیه می‌شود که:

×× برای عکاسی ماکرو با بزرگنمایی‌های کمتر از ۱:۱، می‌توان دوربین و موضوع را ثابت نگه‌داشت و با فوکوس دستی، چند عکس با فواصل فوکوس مختلف تهیه کرد.
×× اما برای بزرگنمایی‌های ۱:۱ و بیش از آن، بهتر است فوکوس را قفل کرد و دوربین را حرکت داد تا چند عکس تهیه کرد که در هر یک قسمتی از موضوع در فوکوس باشد. این روش را احتمالا قبلا هم تجربه کرده‌اید: وقتی که بخواهید با یک بزرگنمایی مشخص عکس ماکرو تهیه کنید، فوکوس را بر آن مقدار قرار می‌دهید و دوربین را آنقدر به جسم نزدیک می‌کنید تا فوکوس برقرار شود. برای تهیه چند عکس اما کار با این روش کمی مشکل خواهد بود و برای نتیجه قابل قبول، شاید به ریل‌های فوکوس ماکرو نیاز داشته باشید.

– تعداد عکس: بستگی به موضوع و نیز بزرگنمایی دارد. اما حداقل ۴-۶ عکس برای نتایج قابل قبول لازم است.
– فرمت: RAW ارجح است چون می‌توانید براحتی عکس‌ها را از لحاظ نور سینک کنید. برخی نرم‌افزارهای ترکیب کننده، فرمت RAW دوربینهای مختلف را می‌شناسند. در مورد بقیه باید ابتدا خروجی JPEG بگیرید.

ب) نرم‌افزار:
دو نرم‌افزار معروف برای ترکیب عکسهای ماکرو وجود دارند. اولی ابزاری رایگان به‌نام Combine Z5 است(+) و دومی Helicon Focus که غیر رایگان است اما می‌توانید تا ۳۰ روز بدون محدودیت از آن استفاده نمایید(+).
نرم‌افزار Combine Z5 علیرغم رایگان بودن بسیار قوی است و کاربردهای دیگری غیر از افزایش عمق میدان در عکسهای ماکرو، نیز دارد. مانند ترکیب عکسها برای کاهش نویز (که این روش را در فتوشاپ قبلا توضیح داده‌ایم +)، ترکیب عکسها برای ساخت تصاویر HDR، ترکیب عکسها برای ساخت نقشه‌های چند لایه‌ جغرافیایی، ساخت Time-lapse photography (+) و …
کار با عکسهای ماکرو در نسخه های اولیه این ابزار کمی دشوار بود و نیاز به آشنایی با انواع الگوریتمهای ترکیب داشت اما در نسخه های جدید، قسمتی مجزا برای همین منظور وجود دارد که تنظیمات پیش‌فرض نرم‌افزار منجر به نتایج خوبی می‌شود. در صورتی که عکسها، تفاوت بزرگنمایی با میدان دید داشته باشند، باید به طور دستی این مساله را به نرم‌افزار بفهمانید.
نرم‌افزار Helicon Focus رابط کاربری ساده‌تری دارد. این نرم‌افزار فایلهای RAW را می‌شناسد و نیز قادر است که برخی مشکلات عکسها را به طور خودکار اصلاح کند. تغییر اندازه و سایر اصلاحات لازم برای تطابق عکس‌ها را نیز اعمال می‌کند. همچنین پس از ترکیب، امکانات مناسبی جهت رتوش و نیز نوع ترکیب و مناطق ترکیب عکسها دارد.

برای آزمایش این مساله، موضوعی را انتخاب کردم که (همانگونه که در عکس‌های زیر دیده‌ می‌شود)، به صورت زاویه دار نسبت به دوربین قرار گرفته باشد. دیافراگم۱۶ ، ایزو ۴۰۰ و فلاش جدا از دوربین بود. دوربین و موضوع ثابت، و فوکوس به صورت دستی روی قسمتهای مختلف انجام شد. تعداد عکس‌های تهیه شده ۹ عدد و میزان بزرگنمایی از ۱:۱.۳ تا ۱:۱.۸ در عکس‌های متوالی متغیر بود.

اندازه بزرگتر

اگر دقت کنید، مشخص می‌شود که با تغییر فاصله فوکوس، میزان بزرگنمایی و نیز میدان دید تفاوت قابل ملاحظه‌ای نموده است.
—————————
عکسها را وارد نرم‌افزار Helicon focus کرده و ادغام با استفاده از تنظیمات پیش‌فرض انجام شد:

اندازه بزرگتر

همانگونه که دیده می‌شود، نرم‌افزار بخوبی توانسته است بر مشکل عمق میدان غلبه کند، به گونه‌ای که من توانستم با دیافراگم ۱۶ از سوژه ای که به صورت زاویه دار قرار گرفته بود، عکسی با عمق میدان مناسب تهیه کنم. اگر دقت کنید حتی چین و شکن های روی برگ هم همگی در فوکوس کامل قرار دارند، چیزی که در عکس‌های ماکرو با این بزرگنمایی تقریبا غیر ممکن است.
———————————-
تنظیمات پیش‌فرض نرم افزار Z5 برای این آزمایش نتیجه خوبی نداد. یا بهتر بگویم بعلت تفاوت اندازه و میدان دید در عکسهای مختلف، با ایجاد آثار جانبی همراه بود. بالطبع مجیور به استفاده از تنظیمات دستی شدم تا به نرم‌افزار بفهمانم که موضوع در عکس‌های متوالی چه وضعیتی دارد:

 

همانگونه که مشاهده می‌شود نتیجه کار تقریبا در هر دو ابزار خوب وقابل قبول است.

هردو نرم‌افزار خروجی با کیفیت خوب تولید می‌کنند. کار با Combine Z5 کمی مشکل‌تر است و براحتی نمی‌توان تاثیر تغییر پارامترهای متفاوت را بر نتیجه کار مشاهده کرد. فرمت RAW را نمی‌شناسد. اما مزیت بزرگش رایگان بودن است.
کار با Helicon Focus راحت‌تر است و سرعتش هم بیشتر است اما این نرم‌افزار رایگان نیست و فقط ۳۰ روز می‌توانید از آن استفاده کنید. اصلاح اندازه و میدان دید عکس‌ها را نیز به طور خودکار انجام می دهد.

مزیت استفاده از این ابزارها بجای روش ادغام لایه‌ها در فتوشاپ سرعت، سهولت و دقت کار است. چرا که این ابزارها به طور خودکار بسیاری از اصلاحات لازم را بر عکسها اعمال می‌کنند (+).

ج) نرم‌افزار‌های دیگر:
یکی از نرم‌افزارهای جالب دیگر که قادر به این فرآیند می‌باشد، Photo acute نام دارد(+). این نرم‌افزار اما بیشتر شهرتش بخاطر توانایی ترکیب چند عکس و تولید یک عکس با رزولوشن بالاتر می باشد. می‌توانید این نرم‌افزار را نیز با نسخه آزمایشی‌اش امتحان کنید.

د) ویژگی Live-view و کاربردش در روش ترکیب عکس های ماکرو
مهمترین و مشکل ترین قسمت در فرآیند کار تنظیم دقیق فوکوس است. کاری که در برخی عکسهای ماکرو گاه بسیار مشکل و حتی شاید غیر ممکن باشد.

در بسیاری از دوربینهای SLR جدید ویژگی Live View وجود دارد. با کمک این مشخصه می توان بجای ویزور از LCD دوربین برای ماکروگرافی استفاده کرد که کار تنظیم فوکوس را راحت می‌کند.
از آن بهتر، می‌توان با اتصال این دوربین‌ها را به کامپیوتر و استفاده از نرم‌افزار مخصوص، فوکوس را از روی صفحه مانیتور کامپیوتر تنظیم نمود که حداکثر دقت کار را به ارمغان می‌آورد.

شرکت BreezeSystem برای دوربینهای Canon مجهز به Live View (یعنی 40D ، 1D MKIII و 1Ds MKIII) نرم‌افزاری به نام DSLR Remote Pro ارائه کرده است که علاوه بر تنظیم فوکوس، حتی می توان با استفاده از یک script روند تهیه چند عکس را کاملا به طور خودکار اجرا نمود. یعنی دوربین به طور خودکار با فواصل خاصی که برایش تعیین می‌کنید، فواصل فوکوس را تغییر داده و عکس می‌گیرد(+)

برای دوربین‌های نیکون مجهز به live view یعنی Nikon D3 و Nikon D300 نیز با استفاده از نرم‌افزار Camera Control Pro 2.0 می‌توان فوکوس را در مانیتور تنظیم نمود و عکس‌های پیاپی را برای ماکروگرافی تهیه کرد. (+)

در نمای فوق، قابلیت تنظیم فوکوس از طریق نرم‌افزار و LiveView دیده می‌شود.

تجربیات و نظرات خود را درباره این مطلب، از طریق darkroom at akkasee.com با ما در میان بگذارید.