اختصاصی «سایت عکاسی» – به رسم دو یادداشتی که پیش از این در سال ۹۰ و سال ۹۱ نوشتم، در ادامهٔ این مطلب مروری خواهم داشت بر بخشی از مهمترین و تاثیرگذارترین رخدادهای عکاسی کشور در سال ۹۳ خورشیدی. 

  شاید بتوان پیدایش تاثیر تغییر و تحولات در مدیریت انجمن عکاسان ایران، برگزاری سیزدهمین دوسالانهٔ عکس ایران، افزایش چاپ کتاب‌های عکس و همچنین کاهش حضور عکاسان ایرانی در حراج‌های بین‌المللی را مهمترین رویدادهای عکاسی ایران در سال ۹۳ برشمرد. 

انجمن‌های عکاسی 

 انجمن عکاسان ایران از همان نخستین مجمع عمومیش در آذرماه ۸۸ تاکنون یکی از موارد بحث‌برانگیز عکاسی ایران بوده است. صدور پروانهٔ فعالیت رسمی انجمن در آذر ۹۲ و تغییراتی که اواخر همان سال در ترکیب هیات مدیرهٔ انجمن اتفاق افتاد موجب تاثیراتی هر چند اندک در بهبود عملکرد آن در سال ۹۳ شد. 

  انجمن با مدیریت جدید و در دور جدید فعالیتش توانست برای نخستین بار مسئولیت برگزاری دوسالانهٔ عکس ایران را در اختیار بگیرد. همچنین سومین دورهٔ برنامهٔ «ده روز با عکاسان» با استانداردهای قابل‌قبولتری نسبت به دو دوره قبلی توسط این انجمن برگزار شد. 
 
  ولی کماکان انجمن عکاسان ایران در سال ۹۳ هم از جذب بخش مهمی از جامعهٔ عکاسی کشور ناتوان ماند. هر چقدر هم که به سمت جریان‌های هنری و غیرصنفی عکاسی ایران نزدیک می‌شویم این نکته هر چه بیشتر پررنگ می‌شود. شاید به دلیل صنفی بودن ماهیت انجمن، ترکیب کلی سیاست‌گزاران آن و نوعی محافظه‌کاری و عدم توجه به لزوم تزریق اندیشه‌های نو و شناخت امروزی‌تری از دنیای عکاسی نباید امیدی به حل این مورد در کوتاه‌مدت داشته باشیم. 
 
  سال گذشته همچنین شاهد تغییرات مدیریتی در خانهٔ عکاسان حوزهٔ هنری و بخش عکس انجمن سینمای جوانان ایران بودیم. این دو نهاد که در چند دههٔ گذشته و به خصوص پیش از ظهور و همه‌گیری رسانه‌های دیجیتال از مهمترین و جریان‌سازترین مراکز عکاسی در کشور بودند در چند سال اخیر به دلایلی که خود جای بحث مفصلی دارد از جریان عکاسی روز دنیا که هیچ بلکه از جریان عکاسی روز کشور هم فاصلهٔ بسیاری گرفته‌اند. 
 
  اگر چه در چند ماهی که از انتصاب‌های جدید گذشته به نظر می‌رسد که برای این دو نهاد در همچنان بر همان پاشنهٔ سابق ‌چرخیده است ولی امید است در سال ۹۴ تحولاتی در جهت این جبران فاصله رخ دهد. 

سیزدهمین/آخرین دوسالانهٔ عکس ایران

 نمایشگاه سیزدهمین دوسالانهٔ عکس ایران از ۵ تا ۲۰ بهمن‌ماه ۹۳ در محل موزهٔ هنرهای معاصر تهران برگزار شد. برای نخستین بار مسئولیت برنامه‌ریزی و اجرای دوسالانهٔ عکس برعهده انجمن عکاسان ایران بود. 

  بازگشت نمایشگاه دوسالانه به موزهٔ هنرهای معاصر، توجه بیشتر به خلق عکس به جای ثبت عکس و بها دادن به رویکرد پروژه‌ای و ایده‌محور، باز گذاشتن دست عکاسان در نحوهٔ چاپ و ارائهٔ آثار، غیررقابتی بودن و تلاشی هر چند مختصر برای محدود نماندن دوسالانه به صرف برگزاری یک نمایشگاه عکس از موارد قابل ستایشی است که این دوره از دوسالانهٔ عکس ایران به خود دید. 
 
 اما مهمترین انتقادی که به این دوسالانه وارد شد سرگردانی فراخوان و سپس نمایشگاه آن میان دو بخش «آرت فتوگرافی» و «رویکرد خلاقه» بود. دو بخشی که تمایزشان از نظر محتوا یا حتی ژانربندی‌های عکاسی بسیار گنگ بود و در نهایت تفسیر ماجرا به همان دسته‌بندی همیشگی مجموعه عکس و تک عکس تقلیل یافت. 
 
 اختلاف سطح آشکار میان اکثر آثار بخش «رویکرد خلاقه» با بخش «آرت فتوگرافی»، نصب تک عکس‌ها میان مجموعه‌های عکس و به هم ریختن انسجام نمایشگاه، تکرار مکررات و کم‌دقتی در چینش ترکیب هیات داوران به خصوص در بخش «رویکرد خلاقه»، کیفیت پایین گرافیک پوستر دوسالانه، عدم توجه به ضرورت آموزش مفاهیم نوگرایانه و معاصر عکاسی در بیشتر نشست‌های دوسالانه و کوتاهی زمان برگزاری نمایشگاه آن از ایراداتی بود که منتقدان بر این دوره وارد دانستند. 
 
  ولی در مجموع می‌توان گفت که دوسالانهٔ عکس سیزدهم به خصوص نسبت به سه دورهٔ قبلی با کیفیت قابل‌قبول‌تری برگزار شد اگرچه هنوز با استانداردهای جهانی برگزاری یک دوسالانهٔ عکس فاصلهٔ زیادی دارد. 
 
 هنوز در دوسالانه‌های عکس ایران خبری از جریان‌های پیشروی عکاسی معاصر نیست، هنوز هیچ خبری از ارتباط با عکاسان و داوران بین‌المللی نیست، هنوز بیشتر کارها حتی در بخش «آرت فتوگرافی» به جای استیتمنت با کپشن‌های ساده‌ای به قصد پخش آمار و اطلاعات عرضه می‌شوند، هنوز هیچ ارتباطی با گالری‌ها، کیوریتورها، حراجی‌ها [حتی داخلی] و آرت‌فیرهای عکاسی در آن دیده نمی‌شود، هنوز بیشتر بار برنامه را یک نمایشگاه عکس ساده بردوش می‌کشد و رویدادهای جانبی آن ضعیف هستند، هنوز دوسالانه فاقد تم محتوایی است، هنوز وب‌سایت مرجعی برای مراجعه به آثار منتخب ادوار پیشین وجود ندارد، هنوز خبری از خرید و فروش حرفه‌ای آثار نیست و هنوز برگزارکننده هیچ تلاشی برای دعوت از کیوریتورها و مجموعه‌داران آثار هنری نمی‌کند و وظیفهٔ خود را فقط برپایی نمایشگاه می‌داند. 

  اما شاید سیزدهمین دوره، آخرین دوسالانهٔ عکس ایران باشد چرا که مجید ملانوروزی؛ مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت ارشاد در آئین گشایش آن تاکید کرد: «دوسالانهٔ عکاسی از آخرین دوسالانه‌های برگزار شده در کشور است و در حال برنامه‌ریزی برای برپایی دوسالانهٔ تهران با همکاری سایر نهادها مانند شهرداری هستیم که واگذاری دوسالانه‌ها به انجمن‌ها اولین گام در این زمینه است.» 

گالری‌های تهران

  در سال ۹۳ جریان عکاسی در گالری‌های مهم تهران با افتتاح دو نمایشگاه عکس در تاریخ ۲۲ فروردین‌ماه با آثاری از کیارنگ علایی در گالری طراحان آزاد و کامران عدل در گالری اعتماد آغاز شد. 

  در ادامهٔ سال هم روند برپایی این نمایشگاه‌ها در گالری‌های مهم و تاثیرگذار تهران با برپایی نمایشگاه‌هایی از سیامک فیلی‌زاده، تهمینه منزوی، پرهام تقی‌اف، پیمان هوشمندزاده، علی زارع، تورج خامنه‌زاده، محمدرضا میرزایی، مهرداد افسری، داریوش کیانی، محمد غزالی، دادبه بصیر، حمید جانی‌پور، مهران مهاجر، آریا تابنده‌پور، هوفر حقیقی و مهدی وثوق‌نیا ادامه یافت. 

همچنین در سال ۹۳ چند گالری دیگر به فهرست گالری‌های تهران اضافه شدند که در میان آنها می‌توان به گالری ای‌جی، گالری اُ، گالری ایدهٔ پارسی و همچنین گالری آبی اشاره کرد. 

 همچنین موزهٔ هنرهای معاصر تهران از ۲۴ مهر ۹۳ به مدت سه ماه میزبان نمایشگاه مهمی به نام «نوسنت‌گرایی در هنر معاصر ایران» بود که در آن آثار تنی چند از عکاسان کشور هم برای نمایش ارائه شد. 

کتاب‌های عکاسی

  در سال ۹۳ نه تنها شاهد روند رو به رشد بیرون آمدن چاپ نخست کتاب‌های متعددی در زمینهٔ عکاسی بودیم بلکه به نظر می‌رسد چاپ کتاب‌های عکس اختصاصی عکاسان ایرانی هم پررونق‌تر از گذشته بود. 
 
 چاپ آثاری چون «عکاسی و نظریه» به عنوان یکی از معدود آثار تالیفی فارسی در حوزهٔ تئوری عکاسی، «عکس»، «اخبار عکاسی در عهد ناصری»، «زیبایی‌شناسی عکاسی»، «عکاسی و ادبیات»، «موزه یک کارخانه است»، «درک عکس»، «ترکیب‌بندی در عکاسی»، «کارکردهای فرهنگی – هنری عکاسی در ایران»، «مفاهیم کاربردی زبان بدن در عکاسی»، «سوی آبی باد‌ها»، دو اثر «عکاسی برای تماشا» و «نظریهٔ عکاسی» از انتشارات سمت به همراه تجدید چاپ کتاب‌های مهمی چون «عکاسی: درآمدی انتقادی»، «در باب فلسفهٔ عکاسی»، «نورسنجی در عکاسی»، «عکاسی»، «دربارهٔ عکاسی» و «کلمات عکاسی» برخی از رویدادهای قابل ذکر حوزهٔ نشر کتاب‌های مرتبط با تئوری عکاسی در سال ۹۳ بود. 
 
 همچنین با چاپ کتاب‌های عکس «روزی که او را در باغچه کاشتند» با عکس‌های یحیی دهقان‌پور، «انزلی» با عکس‌های مهدی وثوق‌نیا، «تهران، بی‌گاه» شامل عکس‌هایی از مهران مهاجر، «زمان سخت» با آثار محسن راستانی، «اهل اسب» کاری از پیمان هوشمندزاده، «انقلاب ۵۷» با عکس‌های انقلاب مریم زندی، «عروس برون» شامل مجموعه عکس‌هایی از محمدرضا بهارناز، کتاب عکس «قاب شیدایی» سعید حاجی‌خانی، کتاب «من دور بودم» با آثاری از کیارنگ علایی، «هر آنچه که دیگر نیست» از مهرداد افسری و کتاب «ساعتی در تهران» گزیدهٔ آثار عزیز ساعتی سالی پربار از نظر چاپ کتاب‌های عکس رقم خورد. 
 
 همچنین در نیمهٔ دوم سال ۹۳ فروشگاه اینترنتی «سایت عکاسی» به عنوان فروشگاهی اختصاصی برای خرید اینترنتی کتاب‌ها و مجلات مرتبط با عکاسی فعالیت خود را از سر گرفت.

عکاسان ایرانی در مسابقات بین‌المللی

  طی سال ۹۳ هم عکاسان پرشماری از ایران در مسابقات بین‌المللی عکاسی با موضوعات و ژانرهای مختلف موفق به کسب جوایز و عناوینی شدند که از میان آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: موفقیت عباس حاجی‌محمدی در گرنت بنیاد مگنوم، مدال نقره دهمین مسابقه عکس CIPPC برای عادل پازیار، موفقیت محمدعلی برنو در هشتمین مسابقه عکس PX3، موفقیت عبدالله حیدری در مسابقهٔ ۲۰۱۵ Days Japan و پانزدهمین جایزهٔ عکس سال یونیسف، کسب جوایزی از پنجاه و هشتمین دورهٔ جایزهٔ عکس بنیاد ورلدپرس فتو و مسابقهٔ POYi ۲۰۱۵ توسط آرش خاموشی، حضور نفیسه مطلق و علی مبصر در فهرست استعدادهای برتر سال ۲۰۱۴ LensCulture، راه‌یابی عبدالله حیدری به هشتمین جشنوارهٔ چوبی‌ملا، برنده شدن مجید سعیدی در World Report Award 2014 ایتالیا و کسب یکی از جوایز عکاسی مستند هشتمین دورهٔ دوسالانهٔ بین‌المللی عکس HPA چین توسط رضا گلچین. 

  اما شاید جنجالی‌ترین و خبرسازترین جایزهٔ سال ۹۳ برنده شدن نیوشا توکلیان در پنجمین جایزهٔ CARMIGNAC فرانسه بود که او ابتدا اعلام کرد به دلایلی جایزهٔ خود را پس می‌دهد ولی چندی بعد اعلام کرد دوباره آن را می‌پذیرد. 

عکاسان ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی

 در سال گذشته تعداد زیادی نمایشگاه عکاسی یا هنر تجسمی با حضور عکاسان ایرانی در نقاط مختلف جهان برپا شد. از جملهٔ آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: حضور عکاسان ایرانی در فستیوال FORMAT انگلستان، نمایشگاهی از عکس‌های کاوه گلستان در آمستردام، نمایشگاه «نسل سوخته» در سامرست هاوس لندن، نمایشگاهی از آثار سه عکاس ایرانی در سیدنی، حضور چهار عکاس ایرانی در موزهٔ هنر شارجه، نمایشگاه عکس‌های محمدرضا طهماسب‌پور در کالیفرنیا، حضور صمد قربان‌زاده در هفتمین دوسالانهٔ عکس ازبکستان، نمایشگاه «تاریخ ویرایش‌نشده‌» در پاریس، نمایشگاه Focus Iran در لس‌آنجلس آمریکا، سه عکاس ایرانی در نمایشگاه گالری Francis Boeske آمستردام، نمایشگاه پروژهٔ عکاسی «یادآوری» بهنام صدیقی در لندن، نمایشگاه چهارمین جشنوارهٔ ایرانی ادینبورگ، عکاسان زن ایرانی در موزه هنرهای زیبای بوستون و دانشگاه استنفورد، نمایشگاه «زندگی در جنگ» مجید سعیدی در نیویورک و پاریس، نمایشگاه «نویز سفید» در گالری «پست» لس‌آنجلس، نمایشگاه خیابانی فرهاد فخریان در جشنوارهٔ هنری جورج‌تاون مالزی، حضور گوهر دشتی در نمایشگاه موزهٔ LouvreLens فرانسه و نمایشگاه گروهی عکس فرش دستباف در نیویورک. 

حراج‌های عکاسی: 

 ارائهٔ آثار عکاسان ایرانی در حراجی‌های بین‌المللی در سال ۹۳ نسبت به سال‌های قبل با کاهش روبرو شد. حضور آثاری از عباس کیارستمی، زنده‌یاد بهمن جلالی، زنده‌یاد صادق تیرافکن و رضا آرامش در حراج‌ بهاری کریستیز دوبی و بونامز لندن از جملهٔ این معدود حضورها بود. 

  ولی خردادماه همین سال در سومین حراج هنری تهران ۹۰ اثر از ۸۷ هنرمند ایرانی برای فروش عرضه شد و نهایتا تمامی آثار به فروش رفت و میزان فروش کلی حراج به رقم چشمگیر ۱۳ میلیارد و ۲۵۷ میلیون تومان رسید. 

در میان آثار به فروش رفتهٔ این شب ۶ عکس از عباس کیارستمی، رضا کیانیان، نیوشا توکلیان، زنده‌یاد صادق تیرافکن، سروش میلانی‌زاده و مهدی مقیم‌نژاد هم به چشم می‌خورد که نهایتا از رقم فروش کلی حراج، مبلغ ۲۷۳ میلیون تومان سهم این عکس‌ها شد. 

چند رویداد مهم دیگر

  معرفی تاریخ عکاسی ایران طی نشست‌هایی در لس‌آنجلس آمریکا و ابوظبی امارات، حذف سیمرغ مستقل عکاسی در جشنوارهٔ فیلم فجر، اضافه شدن «تصویرنامه» به مدیرمسئولی کورش ادیم به جمع نشریات هنری کشور، پروندهٔ پرحاشیهٔ محکومیت دو عکاس قزوینی به شلاق، درگذشت حسین پرتوی (پیشکسوت عکاسی خبری)، اعتراض آرش عاشوری‌نیا به کپی‌ شدن یکی از عکس‌هایش، اختلاف هنگامه گلستان و محمد فرنود بر سر حقوق نمایش عکس‌های زنده‌یاد کاوه گلستان، زخمی شدن مجید سعیدی طی حمله‌ای انتحاری در کابل، اعلام حضور چند عکس تاریخی ایرانی در آرشیو موزهٔ متروپولیتن نیویورک، انتشار پرونده‌ای ویژهٔ عکاسی معاصر ایران در شمارهٔ ۵۳ «حرفه: هنرمند»، اختصاص شمارهٔ ویژه‌ای از مجلهٔ «لنداسکیپ استوریز» به ایران و مورد عجیب نقض کپی‌رایت در چند مسابقهٔ عکاسی کشور از جملهٔ دیگر رویدادهای قابل ذکر عکاسی ایران در سال ۹۳ بودند.