تئاتر تلویزیونی قماربازان، ۱۳۵۲
عکاسی تئاتر در ایران از آغاز تا به امروز فراز و نشیب‌های بسیار داشته و مراحل مختلف را پشت سر گذاشته است که بررسی ویژگی‌های هر دوره می‌تواند روشنگر تعاریف، کارکردها و چالش‌های خاص عکاسی تئاتر در آن دورهٔ خاص بوده و چراغ راه اکنون ما باشد.
برای بازبینی و واکاوی عکس‌های تئاتر کامران عدل ابتدا باید به شرح مختصری از گذشتهٔ این کار در ایران پرداخت تا به این وسیله پی برد که عکس‌های عدل در کدام ظرف زمانی و مکانی قرار گرفته و حائز چه ویژگی‌های منحصر به فرد و قابل توجهی هستند.
در واقع پیش از عدل و هم نسلان او عکس تئاتر، کاملا ایستا بود یعنی عکاس در شرایط کنترل شده و با چیدمان نور و بازیگر به عکاسی از صحنهٔ تئاتر می‌پرداخت اما بعد از این تاریخ عدل و هم‌نسلانش به عکاسی پویا از تئاتر روی آوردند. یعنی در این دوره هیچ بازیگری به فرمان عکاس و برای ثبت شدن در عکس، فیگور یا ژست خاصی نمی‌گرفت بلکه عکس‌های صحنه و پشت صحنه همواره در جریان فعالیت عادی و معمولی بازیگران و عوامل نمایشی تهیه می‌شد و از نورپردازی‌های کنترل شده و دخالت مستقیم عکاس در شکل‌گیری عکس معمولا خبری نبود.
در واقع با عوض شدن تعریف عکس تئاتر به لحاظ مفهومی و تکنیکی، در این دوره شاهد افزایش بیشتر وجه مستند در عکس‌های تئاتر هستیم. در بررسی اجمالی عکس‌های تئاتر این دوره و به ویژه عکس‌های تئاتر کامران عدل مشاهده می‌شود که عکاس علاوه بر انجام وظیفهٔ اصلی خود که مستند کردن رویداد نمایشی است به ثبت اتفاقات پشت صحنه، تماشاچیان و زندگی آدم‌های حاضر در جریان تئاتر نیز می‌پردازد.
نمایش دورقوز آباد، بخش جنبی جشن هنر شیراز، سال ۱۳۴۸
از دیگر ویژگی‌های مهم این دوره حضور عکاسان تحصیل کرده در عرصهٔ عکاسی تئاتر است. عدل برخلاف اغلب عکاسان پیش از خود که به صورت تجربی به عکاسی (عکاسی تئاتر) می‌پرداختند، از طریق آموزه‌های آکادمیک با هنر عکاسی آشنا شد. او دانش‌آموختهٔ رشتهٔ عکاسی در فرانسه بوده و در شاخه‌های مختلف عکاسی طبع‌آزمایی کرده است. عکس‌های تئاتر عدل اغلب مربوط به دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی هستد یعنی مقارن با وقتی که او به عنوان عکاس رسمی رادیو و تلویزیون ملی مشغول به کار بود.
تئاتر تلویزیونی قماربازان، ۱۳۵۲
آنچنان که از بررسی شواهد برمی‌آید عکاسی تئاتر در آن دوره بر خلاف امروز به عنوان یک شاخص یا گرایش خاص در عکاسی مطرح نبوده است. به معنای دیگر در آن دوره کسی را با عنوان کاری مشخص «عکاس تئاتر» نمی‌شناسیم بلکه اغلب، عکاس‌ها در میان انواع مختلف عکس‌هایی که می‌گرفته‌اند از تئاتر هم عکاسی کرده‌اند. کامران عدل هم از این قاعده کلی مستثنی نیست اما آنچه وجه تمایز عکس‌های تئاتر عدل قرار می‌گیرد این است که در واقع او را می‌توان اولین عکاس تئاترهای تلویزیونی در ایران برشمرد.
بهمن مفید، ۱۳۴۸
عدل آنچنان‌که خود بارها گفته است پس از اتمام تحصیلاتش و به محض ورود به ایران مجبور بوده با دوربین هاسلبلاد شخصیش از تئاترهای در حال ضبط در استودیوهای تلویزیون عکاسی کند. حجم گستردهٔ کار او را وادار می‌کند بر تعداد همکارانش افزوده و بخش عکاسی رادیو تلویزیون ملی ایران را هر روز گسترده و گسترده‌تر کند. از جملهٔ همکاران عدل در این دوره می‌توان از مریم زندی نام برد که توسط عدل آموزش داده شده و بعدها خود جزو عکاسان صاحب‌نام ایران شد.
حاصل سال‌ها تلاش عدل و همکارانش جمع‌آوری آرشیو بسیار بزرگی از عکس تئاتر و شوهای تلویزیونی بوده که متاسفانه امروزه به غیر از تعداد محدودی از عکس‌های موجود در آرشیو شخصی وی، اطلاع درستی از سرنوشت آن عکس‌ها در آرشیو رادیو تلویزیون ملی ایران در دسترس نیست.
تئاتر تلویزیونی قماربازان، ۱۳۵۲
عکاسی تئاتر هنری میان رشته‌ای است که هنرمند آن باید در هر دو رشتهٔ عکاسی و تئاتر صاحب شناخت و آگاهی کافی باشد اما در مورد عکاسی تئاترهای تلویزیونی شناخت الزامات رسانهٔ تلویزیون نیز باید به موارد قبل اضافه گردد تا هنرمند بتواند به نتیجهٔ مطلوب خود دست یابد.
علاوه بر تئاترهای تلویزیونی، عدل عکس‌های بسیاری هم از نمایش‌های غیرصحنه‌ای آن سال‌ها دارد. از جملهٔ مهمترین این آثار می‌توان به عکس‌های او از تئاترهای جشن هنر شیراز اشاره داشت که اغلب با حضور نام‌آوران جهانی عرصهٔ تئاتر مثل پیتر بروک و گروتوفسکی در فضای باز اجرا می‌شدند. در حالتی کلی‌تر عکس‌های استیج او نیز قابل اعتنا هستند که بخشی از این دسته مربوط به تئاتر و حرکات نمایشی بوده و تعدادی دیگر به عکاسی از همه اتفاقات روی صحنه مربوط می‌شود.
تخت جمشید، جشن هنر شیراز، ۱۳۵۳
اجرای نمایش شرقی، جشن هنر شیراز، ۱۳۴۸
از نظر فنی، محدودیت‌های خاص فیلم خام، سرعت محدود لنزهای معمول در آن دوره (در مقایسه با لنزهای پرسرعت کنونی) و صدابرداری همزمان تئاترهای تلویزیونی از مشکلات قابل تامل در عکاسی تئاتر آن دوره هستند که این مسائل به نوبهٔ خود می‌توانسته بر مشکلات کار افزوده و محدودیت‌های خاصی را برای ثبت حرکت ایجاد کند. هرچند که عکاس از این ویژگی‌ها یا محدودیت‌ها گاهی کاملا به عمد استفاده زیبائی‌شناسانه کرده تا به جلوه‌ای خاص و هنرمندانه در عکس‌های خود دست یابد.
برنامه برخورد موسیقی شرق و غرب، جشن هنر شیراز، ۱۳۴۸
یکی از مهمترین کاربردهای عکس‌های تئاتر عدل در آن دوره، استفاده از این عکس‌ها در مطبوعات بوده است. عکس هنرپیشه‌های تئاتر آن زمان اغلب توسط عکاسان پرتره یا مطبوعاتی تهیه می‌شد که به جهت در نظر داشتن وجه اکثرا تبلیغاتی، معمولا این عکس‌ها با دستکاری‌های فراوان همراه بوده است.
علی‌رغم آشنایی و تسلط عدل بر عکاسی پرترهٔ استودیویی، اصرار وی بر مستندنمایی و پرهیز از دلفریب بودن کاذب پرتره‌ها گاهی باعث چالش میان او و هنرپیشه‌های اغلب مطرح آن دوره در مقام یک عکاس تئاتر بوده است. عدل با در نظر گرفتن نگاه مستند گونه‌اش به عکاسی تئاتر از هر گونه رتوش، کادربندی مجدد و به طور کلی دستکاری عکس پرهیز داشته است.
تئاتر تلویزیونی قماربازان، ۱۳۵۲
در یک جمع‌بندی مختصر از ماحصل عکس‌های تئاتر کامران عدل می‌توان اشاره داشت که علاوه بر پیشرو بودن وی در عکاسی از تئاترهای تلویزیونی او و هم‌نسلانش در آن برحهٔ زمانی خاص با عکاسی پویا از تئاترها از ساخته‌گی بودن عکس‌ها پرهیز کرده و بر وجه مستند عکس‌های تئاتر تاکید داشته‌اند.
این تعریف یا دیدگاه هر چند امروزه تا حدودی دستخوش تغییر شده است اما از ویژگی‌های منحصر به فرد عکس تئاتر در آن مقطع زمانی بوده که بیانگر نوع نگاه به این مقوله و در جایگاه خود قابل تامل است.
ممنون جناب آقای سیسان بابت این مقاله زیبا و خوبتون
سپاس فراوان.
آقای سیسان ممنون از مقاله خوبتان