تصاویری که عربستان را به غرب شناساند
آزاده عصاران
”عربستان سعودی… چه مفاهیمی را به ذهن شما می آورد؟ اقیانوس ماسه؟ نفت؟ مکه؟ القاعده؟
اگر مثل خیلی از غربی ها فکر می کنید ، بیش از این نخواهد بود، چون اطلاعاتی که اکثر غربی ها در مورد کشورهای خاورمیانه دارند، در همین حد است. اما شاید گزارش و عکس های مبسوط این شماره همه تصورات شما را از عربستان تغییر دهد . عکس های رضا دقتی … “
این شروع سرمقاله مجله نشنال جئوگرافیک در اکتبر ۲۰۰۳ است. در این شماره با یک گزارش ۴۰ صفحه ای، عربستان با عکس های عجیب و نگاه جدیدی به غربی ها معرفی می شود . عکس های غریب این شماره را رضا دقتی گرفته که به گفته سردبیر مجله بهترین انتخاب بوده است:” اگر شماره دسامبر ۲۰۰۱ را به یاد داشته باشید، متوجه شده اید که یک راهنمای تصویری دینی بعد از ماجرای ۱۱ سپتامبر تهیه شد با نام “ابراهیم”.
در آن شماره، ابراهیم به عنوان کسی که در ادیان اسلام،مسیحیت و یهود مورد احترام است، سمبل گزارش تصویری نشنال جئوگرافیک قرار گرفت که بخش زیادی از مسائل درونی و عرفانی ادیان و وجوه تشابه آنها را نشان می داد. عکاسی این پروژه را رضا انجام داد ، چون خودش سال هاست درگیر این مفاهیم به خصوص ابراهیم است . “
رضا دقتی در پروژه عجیب ۲۰۰۱ موفق شده بود تا آخرین درجه ممکن در میان آدم ها با دین های مختلف نفوذ کند. او با دوربینش به شکلی که اصلا دیده نمی شد در مراسم طواف دور کعبه حضور دارد و از سوی دیگر کوچک ترین جزئیات خواندن تورات را هم ثبت کرده است.
تلاش رضا برای دیده نشدن و نوع نگاهش به عظمت مفهومی مثل دین ، آنقدر تکان دهنده بود که بعد از ۱۱ سپتامبر مدرک مستدلی برای شناخت مسلمانان به غربی ها به شمار می رفت.
به دلیل همین نگاه و دیدگاه خاص، رضا دو سال بعد برای پروژه عربستان ، انتخاب شد و با” کاور استوری” جدید موفق شد بخش های پنهان زندگی اعراب را به تصویر بکشد.
این گزارش تصویری با رقص شمشیر شاهزاده بن عبدل عزیز در روز اختتامیه فستیوال شترسواری روی قالی های ایرانی شروع می شود که اطرافش مردان عرب دیگر هم در حال پایکوبی هستند.
در این گزارش تصویری نگاه محوری ، برقراری تعادل بین سنت و مدرنیزم در کشوری است که سیستم پادشاهی دارد و مردمش به سبک قرن ها پیش لباس می پوشند.
اما بعد از این رقص سنتی، دوصفحه به عکسی اختصاص دارد که در شب از بالاترین نقطه شهر ریاض گرفته شده است؛ اگر این عکس زیرنویس نداشته باشد حتما با وجود آسمان خراش ها و نورهای زرد ساختمان و شهر با یک شهر غربی مثل نیویورک اشتباه گرفته می شود.عکس بعد، چهار کارگر فقیر یمنی و پاکستانی را در شهر جده نشان می دهد که در یک اتاق کوچک و نمور شب را سر می کنند و روز به عنوان کارگران مهمان در جایی از این کشور مشغول کار می شوند. در توضیح این تصویر آمده:” بیش از شش میلیون کارگر از کشورهای دیگر در عربستان زندگی می کنند که برای کار به این کشور آمده اند.آنها در کشوی زندگی و کار می کنند که شیخ هایش با وجود پول نفت هیچ کمبودی ندارند و بسیاری از شهروندانش نیاز به کار کردن ندارند.”
بخش دیگراین گزارش تصویری به عکس هایی اختصاص دارد که زندگی روزانه مردها و زن های عرب را نشان می دهد. عکسی از یک زاویه بسیار بالا ،هزاران اتومبیل پارک شده در دل بیابانی را نشان می دهد که قبلا شتر ها آنجا می ایستادند ؛ماشین های آمریکایی و ژاپنی که صاحبانشان برای دیدن مسابقه شترسواری آنها را رها کرده و رفته اند.مردی که قران می خواند، شاهزاده ای که به مرد عرب کمک مالی می کند، شب نشینی بیابانی در کنار آتش و مردم بادیه نشین عربستان بخش های دیگری از این تصاویر هستند.
رضا دقتی توانسته با وجود همه تعصب های اعراب ، وارد خانه ای شود که دو نسل در آن زندگی می کنند، زن جوان عرب که در مقابل غریبه ها بی حجاب است و با روش کاملا غربی در خانه ای مجلل با همسر وفرزندش زندگی می کند و مادر اوکه با حجاب کامل گوشه خانه لم داده و چای می نوشد. رضا حتی سیستم بیمه و درمان این کشور را هم از قلم نیانداخته و وارد خانه ای شده که زن مسن دیابتی که از لحاظ مالی وضعیت مناسبی ندارد، به توصیه های پزشک گوش می کند:” دولت بخشی از هزینه های درمان را خودش تقبل می کند.در عربستان فقیر یا ثروتمند باشید ، می توانید از پزشک رایگان در خانه تان بهره مند شوید.”
رضا علاوه بر مراکز پرورش اسب عرب، مساجد بزرگ و معروف در شهرهای مختلف و دستفروشانی که زندگی شان با فروش اسباب بازی های کوچک و ناچیز اطراف مراکز مذهبی میگذرد ، به میان آدم هایی رفته که زمان آزادشان را در شهر می گذرانند. مردان جوانی که دور هم قلیان می کشند و دختران جوانی که باید با لباس سراسری و پوشیه سیاه در شهر بچرخند اما به سراغ جدید ترین مد های آرایشی و لباس می روند و در میان مراکز خرید وقت می گذرانند.
زیر عکسی که دو زن کاملا سیاه پوش روی تاب نشسته اند و مردهایشان هم درست کنار آنها مراقبشان هستند آمده: ” اینجا زنان در محیط بیرون بدون صورت هستند و مردان غریبه باید فاصله شان را با آنها حفظ کنند. اما این همه زندگی آنها نیست.”
رضا دقتی عکاس ایرانی است که طی بیست و پنج سال گذشته وقایع بیش از صد کشور جهان را تحت پوشش خبری قرار داده است.او تنها عکاس خبری در جهان است که موقع فتح کابل در سال ۱۹۹۲ در کنار احمد شاه مسعود فرمانده فقید افغانستان وارد این شهر شدوسالها مسئولیت پخش کمک های جامعه جهانی از طرف سازمان ملل متحد در افغانستان را بر عهده داشت. رضا با تأسیس بنیاد فرهنگی “آیینه” در سال ۲۰۰۱ در افغانستان موفق به آموزش نوجوانان و جوانان افغانی در رشته های روزنامه نگاری، عکاسی، فیلم برداری وطراحی تا بالاترین سطح حرفه ای شد.
او که سال ها در فرانسه زندگی می کند ، با وجود دریافت جوایز متعدد بین المللی در زمینه عکاسی ، سال گذشته مدال ملی لیاقت فرانسه( بالاترین نشان ملی فرانسه) را به خاطر تلاش برای احقاق حقوق انسان ها در بسیاری از کشورها از آن خود کرد .