عمر اکثر ما انسان‌ها و نیز بسیاری از پدیده‌ها به یک سده قد نمی‌دهد و
از این رو سال برای خیلی از ما بزرگ‌ترین واحد تقسیم‌بندی زمان است.
معمولا از دیرباز رسم بوده که در پایان بازه‌ای مشخص از زمان، که آن را سال
می‌نامیم، به مرور مهمترین رخدادهای آن دوره‌ی زمانی بنشینیم و از این راه
تصویری کلی از نکات مثبت و منفی عملکردمان در آن مدت معین بدست آوریم. به
این رسم، آنچه در زیر می‌خوانید مروری کلی و مختصر است بر مهمترین
رویدادهایی که در سال ۱۳۹۰ در عرصه‌های مختلف حیات عکاسی ایران رخ داد.
افزایش بی‌سابقه‌ی تعداد مسابقات و جشنواره‌های سراسری عکس در کشور طی سال
گذشته یکی از خبرسازترین رویدادهای سال بود. نگارنده در بین فراخوان‌های
منتشر شده به تنهایی ۶۶ مسابقه‌ی عکس سراسری را در سال ۹۰ سراغ گرفت که یا
فراخوان‌شان در این سال منتشر شد یا نمایشگاه و مراسم اختتامیه آنها در سال
۹۰ برگزار شد یا اصلا تمام مراحل برگزاری – از انتشار فراخوان تا اهدای
جوایز به برگزیدگان – خود را کاملا در سال گذشته سپری کردند. گفتنی‌ست این
آمار تنها شامل مسابقات سراسری عکس است و مسلما تعداد بیشتری مسابقه‌ی عکس
نیز به صورت منطقه‌ای یا استانی در سراسر ایران طی این سال برگزار شده است
که با افزودن آنها به این آمار، شمار مسابقات عکاسی در ایران در سال
گذشته‌ی خورشیدی به رکوردی چشمگیر می‌رسد.
عرصه‌ی گالری‌داری
حرفه‌ای در ایران طی سال ۹۰ تقریبا با همان روند سابق به حرکت خود ادامه
داد و تحول خاصی را شاهد نبود. در این میان گالری راه ابریشم برگزارکننده‌ی
نخستین و آخرین نمایشگاه عکاسی سال در بین گالری‌های حرفه‌ای عکس کشور
لقب گرفت؛ این سطح از نمایشگاه‌ها با آثار شادی قدیریان با عنوان «شاپرک خانوم» از ۲ تا ۳۱ اردیبهشت آغاز شد و با نمایشگاه یک‌روزه‌ی علی زارع با عنوان «صندلی»،
که ترکیب عکس و چیدمان بود، ۱۹ اسفندماه در همین گالری به پایان رسید.
همچنین در سال ۹۰ شاهد نمایش آثار عکاسان باسابقه و نام آشنایی چون گوهر
دشتی، عباس کیارستمی، کیارنگ علایی، حسین فاطمی، کاوه کاظمی، ابراهیم
حقیقی، سمیرا علیخان‌زاده، سارا دولت‌آبادی، علیرضا فانی و کوروش ادیم در
گالری‌های مختلف به همراه برپایی چند نمایشگاه جداگانه از عکس‌های ارزشمند
تاریخی باقی‌مانده از کارهای آنتوان سوریوگین، عبدالله میرزای قاجار، محمود
پاکزاد و دیگر عکاسان پیشگام ایرانی در عکسخانه‌ی شهر تهران بودیم.
اما وقتی به زعم بسیاری از کارشناسان، جامعه‌ی عکاسی ایران در بخش دانش
تئوریک ضعیف است آنگاه افزوده شدن کتاب یا هر رسانه‌ی نوشتاری دیگری در این
حوزه جزو رویدادهای مهم سال به حساب می‌آید. طی سال ۹۰ کتاب‌هایی چون «درباره‌ی عکاسی»، «زبان عکس»، «دوزخ: مجموعه عکس‌های جیمز نچوی»، «کاغذ و آینه»، «سرآغاز عکاسی در قزوین»، «نخستین داگرئوتیپ‌های معاصر ایران»، «ایران عصر قاجار از دید مونتابونه» و نیز نشریه‌ی اینترنتی «هست»
که در قالب کتاب و مجله منتشر می‌شود تعدادی از کتاب‌ها و مجلاتی بودند که
در حوزه‌ی دانش نظری یا پژوهش تاریخی به جمع آثار در دسترس عکاسی به زبان
فارسی اضافه شدند.
همچنین در سال گذشته نمایشگاه‌هایی شامل آثاری
از عکاسان ایرانی در خارج از مرزهای کشور برگزار شد که از میان آنهایی که
در گالری‌ها و موزه‌های معتبر برپا شدند می‌توان به این موارد اشاره کرد:
نمایشگاه «نگاه‌های ایرانی، عکاسی معاصر ایران» شامل مجموعه‌ای از آثار ۲۰ عکاس معاصر ایرانی در ایالت کالیفرنیا، نمایشگاه اختصاصی بزرگداشت زنده‌یاد بهمن جلالی در موزه‌ی «اشپرنگل» در هانوفر آلمان، حضور محسن راستانی با چهار عکس با موضوع «نور و روشنایی» در دوسالانه‌ی هنر ونیز، عکس‌های نیوشا توکلیان با موضوع حج در موزه‌ی ملی بریتانیا، نمایشگاه فتومونتاژهای صادق تیرافکن در گالری اعتماد دبی، نمایشگاه «نبض ایرانی» با آثاری از عکاسان و فیلمسازان نسل جدید ایران در دوسالانه‌ی ریودوژانیروی برزیل و همچنین انتشار کتاب عکس‌های امید صالحی در لندن. در داخل کشور هم نمایشگاه بزرگی از عکس‌های نفیس و کم‌نظیر گنجینه‌ی موزه‌ی هنرهای معاصر تهران
شامل ۱۷۷ عکس از حدود ۷۰ عکاس خارجی، که بازه‌ی زمانی گسترده‌ای از ابتدای
اختراع عکاسی تا اواخر دهه‌ی ۷۰ قرن بیستم میلادی را شامل می‌شد، در محل
موزه از ۴ مهر تا ۲۱ آذر برپا شد.
در سالی که گذشت باز هم
شاهد درخشش بسیاری از عکاسان ایرانی در مسابقات بین‌المللی بودیم.
خبرسازترین جایزه‌ی جهانی بدست آمده نصیب ابراهیم نوروزی
شد که بهمن‌ماه جایزه‌ی دوم بخش مسایل معاصر را در مسابقه‌ی بنیاد ورلدپرس
فوتو از آن خود کرد. کسب جایزه‌ی برتر مسابقه‌ی عکس بنیاد لوسی از سوی مجید سعیدی، جایزه‌ی عکاسی در بخش «رپرتاژ خبری» در سی و یکمین دوره‌ی جشنواره‌ی روزنامه‌نگاری Scoop فرانسه برای آلفرد یعقوب‌زاده، تصاحب یکی از جوایز ویژه‌ی هفتاد و دومین دوره‌ی جشنواره‌ی آساهی ژاپن توسط احمد ریحان، ۵ جایزه از شش جایزه‌ی سی و چهارمین دوره‌ی جشنواره‌ی Knokke-Heist بلژیک توسط عکاسان ایرانی از جمله جایزه‌ی اصلی آن توسط رومین محتشم، ۳ جایزه‌ی نخست در ۳ گرایش اصلی یازدهمین جشنواره‌ی جهانی عکس آل‌ثانی
قطر توسط محمد گلچین، احمد ریحان و افشین آذریان، بخشی از حضور موفق عکاسی
ایران در مسابقات جهانی طی سال گذشته بود. همچنین در این سال باز هم از
زنده‌یاد بهمن جلالی در خارج از مرزهای ایران با افتخار یاد شد؛ نخست
جایزه‌ی «اسپکتروم» توسط موزه‌ی «اشپرنگل» در هانوفر به مجموعه‌ی آثار این
عکاس پیشکسوت ایرانی اهدا شد و سپس از او در دوسالانه‌ی هنرهای تجسمی
ریودوژانیرو، که یکی از مهمترین رویدادهای هنری دنیاست، با نمایش ۱۲۰ اثرش
در یک بخش ویژه تقدیر به عمل آمد.
حضور عکاسی ایران در
حراجی‌های معتبر برگزار شده در سال ۹۰ هم تقریبا کماکان در اختیار نام‌های
آشنای این عرصه باقی ماند. نخستین مورد این حضور در آخرین روزهای نخستین
ماه سال رقم خورد و در دهمین حراجی کریستیز در دبی
عکسی از شیرین نشاط ۸۰ هزار و ۵۰۰ دلار به فروش رفت و عنوان دومین عکس
فروخته شده در این حراجی را بدست آورد. در همین حراج یک عکس از صادق
تیرافکن و ۲ عکس از بهمن جلالی هم به فروش رسیدند. اوایل مهرماه حراجی ساتبیز
در لندن برگزار شد و در روز کسادی بازار عکس‌های ارائه شده در آن، یکی از
عکس‌های شیرین نشاط به قیمت ۷۲۵۰ پوند به فروش رسید. دو ماه بعد ۱۵ عکس از ۷
عکاس ایرانی در حراج عکس غرب آفریقا
به میزبانی مراکش فروخته شدند؛ گران‌ترین عکس ایرانی فروخته شده در این
حراج اثری از رضا آرامش، عکاس ایرانی مقیم بریتانیا، بود که حدود ۲۸ هزار و
۵۰۰ دلار به فروش رفت. حضور موفق عکاسان ایرانی در دو شب طلایی حراج کریستیز در خاورمیانه از دیگر عرصه‌های درخشش عکاسی ایران در اقتصاد جهانی هنر در سال ۹۰ بود.
در پایان باید یادی کنیم از سه تن از اعضای جامعه‌ی عکاسی ایران که
در سال گذشته‌ی خورشیدی از میان ما رفتند. نخستین آنها زنده‌یاد تورج حمیدیان بود که اواخر تیرماه در ۶۹ سالگی درگذشت و سپس فواد نجف‌زاده، عکاس سینمایی و اسماعیل زرافشان، پیشکسوت عکاسی ورزشی، دو عضو دیگر جامعه‌ی عکاسی ایران که در پاییز سال ۹۰ دارفانی را وداع گفتند.
عکاسی ایران سالی دیگر را هم سپری کرد و یکی بر شمار عمر
دیرپایش افزوده شد. جامعه‌ی عکاسی کشور در سالی که گذشت تجربه‌های تازه و
بیشتری را از سر گذراند و بیش از گذشته به کسب جایگاه درست و حقیقی خود در
جهان امروز نزدیک شد. اکنون و همزمان با روزهای آغازین سال جدید
خورشیدی، سایت عکاسی ضمن داشتن آرزوی سالی خوب و سرشار از سلامتی و پیروزی
برای تمامی اعضای جامعه‌ی بزرگ عکاسی ایران، امیدوار است تا در سال جدید
شاهد موفقیت‌ها و فرصت‌های بیشتری برای مطرح شدن و عرض اندام عکاسی این
سرزمین پرافتخار در عرصه‌های مختلف داخلی و خارجی باشد و عکاسان
ایرانی بیش از پیش در نمایاندن توانایی‌ها و داشته‌های
ارزشمند خود به جهان بکوشند.
